Η αυτοδιοίκηση μετά τον «Καλλικράτη»

Του Λάμπη Σταυριανού

Η αναδιάρθρωση των κρατικών και αυτοδιοικητικών δομών έγινε, σε νομοθετικό επίπεδο τουλάχιστον, πραγματικότητα με την υπερψήφιση από το Κοινοβούλιο του «Προγράμματος 'Καλλικράτης'» και αποτύπωσή του στο ΦΕΚ 87Α'/2010 ως Ν. 3852/2010.

Η υπερψήφισή του έγινε παρά τις ψύχραιμες και μεστές προτάσεις της αριστεράς ότι το εν λόγω νομοθέτημα αποτελεί τελικά απλή συγκόλληση υπαρχουσών αυτοδιοικητικών δομών χωρίς να προηγηθεί επιμέρους χωροταξικός σχεδιασμός, ο οποίος είναι απαραίτητος για τον καθορισμό των αναγκαίων αυτοδιοικητικών μονάδων που θα προσιδιάζουν σε κάθε χωρική ενότητα.

Υπενθυμίζουμε ότι στη θέση των 54 Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων, οι οποίες καταργούνται, προβλέπεται η λειτουργία 13 Περιφερειακών Αυτοδιοικήσεων με αιρετό περιφερειακό συμβούλιο και άμεσα αιρετό περιφερειάρχη. Οι μονάδες των 1.034 σημερινών ΟΤΑ περιορίζονται στις 325 και στη θέση των σημερινών 13 Διοικητικών Περιφερειών “συγκροτούνται έως 7 Γενικές Διοικήσεις”.

Ο συγκεκριμένος σχεδιασμός έγινε σε αντίθεση με την μέχρι σήμερα συσσωρευμένη ευρωπαϊκή εμπειρία, που διαφορετικά προβλέπει ως προς το μέγεθος και την έκταση των αυτοδιοικητικών μονάδων.

Παραθέτουμε τα στοιχεία από την ευρωπαϊκή εμπειρία

Στην Ισπανία υπάρχουν 8.110 δήμοι, με μέσο όρο 5.430 κατοίκους ανά δήμο και έκταση 29 τ.χλμ. Το 85% των δήμων έχει πληθυσμό κάτω των 5.000 κατοίκων.

Στη Γαλλία υπάρχουν 36.684 δήμοι, με μέσο όρο 1.720 κατοίκους ανά δήμο και έκταση 14,9 τ.χλμ. Το 95% των δήμων έχει πληθυσμό κάτω των 5.000 κατοίκων.

Στη Γερμανία υπάρχουν 12.431 δήμοι, με μέσο όρο 6.690 κατοίκους ανά δήμο και έκταση 29 τ.χλμ. Το 75% των δήμων έχει πληθυσμό κάτω των 5.000 κατοίκων.

Στην Ιταλία υπάρχουν 8.101 δήμοι με μέσο όρο 7.270 κατοίκους ανά δήμο. Το 71% των δήμων έχει πληθυσμό κάτω των 5.000 κατοίκων.

Στη Φιλανδία υπάρχουν 416 δήμοι με μέσο όρο 12.660 κατοίκους ανά δήμο. Το 50% των δήμων έχει πληθυσμό κάτω των 5.000 κατοίκων.

Στην Ευρώπη των 15 χωρών υπάρχουν συνολικά 73.012 δήμοι με μέσο όρο 5.200 κατοίκoυς ανά δήμο, ενώ στην Ευρώπη των 25 ο μέσος όρος είναι 5.100 κάτοικοι. Παρατηρείται στην Ελλάδα μια πληθυσμιακή «υπερσυμπύκνωση» του μέσου όρου ανά δήμο.

Να σημειωθεί ότι υπάρχουν χώρες που περιόρισαν κατά τις ελληνικές αναλογίες τον αριθμό των ΟΤΑ και μετά από 20 χρόνια εφαρμογής του εγχειρήματος επανέρχονται σκέψεις επαναφοράς στον προηγούμενο σχεδιασμό.

Τελικά η Ελλάδα, που θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή χώρα, ποιες εμπειρίες λαμβάνει υπ' όψιν; Όταν αγνοεί ότι πλευρές του εκπαιδευτικού συστήματος σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες είναι στενά συνδεδεμένες με αυτοδιοικητικούς φορείς, όταν απέχει απίστευτα το ποσό του ΑΕΠ που διαθέτει για την αυτοδιοίκηση από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (12% στην Ευρώπη, 3,3% στην Ελλάδα), όταν το σύνολο των χρημάτων που διατίθεται ανά κάτοικο είναι επίσης υποπολλαπλάσιο του ευρωπαϊκού μέσου όρου (500 ευρώ στην Ελλάδα, 3.000 ευρώ στην Ευρώπη), όταν το κόστος των τεχνικών έργων είναι 6-7 φορές μεγαλύτερο, σύμφωνα με καταγγελίες στην Ευρωβουλή, και άλλα... ών ουκ έστιν αριθμός, γεγονός που παραπέμπει σε υπανάπτυκτες τριτοκοσμικές χώρες, παρά σε χώρες που πραγματικά θέλουν να ενταχθούν σε αναπτυξιακή τροχιά με γνώμονα την πρόταξη των λαϊκών συμφερόντων.

Η υπερψήφιση του "Καλλικράτη" όχι μόνο δεν συνοδεύεται από επιβεβλημένη γενναία χρηματοδότηση (περίπου 5 δισ., κατά τους υπολογισμούς της ΚΕΔΚΕ), αλλά στην ουσία απουσιάζει η απαραίτητη ανακατανομή των πόρων υπέρ της αυτοδιοίκησης που είναι εκ των ων ουκ άνευ για να χρηματοδοτηθούν οι νέες αρμοδιότητες που περιέχονται στους ΟΤΑ.

Η απόδοση μέρους του ΦΠΑ και του Φόρου Μεγάλης Ακίνητης Περιουσίας εγείρει σημαντικά ερωτηματικά για το αν θα έχει ουσιαστικό αποτέλεσμα, μεσούσης της πρωτοφανούς λιτότητας και της ύφεσης, που επιβάλλουν οι... ειδήμονες του ΔΝΤ - ΕΕ - ΕΚΤ που πάντα (sic) κινούνται με γνώμονα τα συμφέροντα των Ελλήνων εργαζομένων και που θα καταφέρουν να εκτοξεύσουν το χρέος στη λήξη του Μνημονίου από 115% του ΑΕΠ στο 150% με ταυτόχρονη συρρίκνωση των αποδοχών των εργαζομένων. Στο χώρο των ΟΤΑ, που προμηνύονται ακόμα... καλύτερες μέρες αν λάβουμε υπ' όψιν την απόλυση 54.000 εργαζομένων από τους ΟΤΑ της Ρουμανίας καθ΄ υπόδειξη του ΔΝΤ που κλήθηκε και στη γειτονική χώρα, ως από μηχανής θεός να εφαρμόσει τις σωτήριες οικονομικές και πολιτικές επιλογές. Επιλογές που οδηγούν φυσικά στην ισοπέδωση των κοινωνικών δικαιωμάτων, στη λεηλασία των μισθών, στη διάρρηξη του κοινωνικού ιστού και στην επαναφορά μεσαιωνικών τρόπων ζωής και εργασίας.

Είναι υποχρέωση όλων των σκεπτόμενων ανθρώπων, μακριά από εφησυχασμούς μοιρολατρικής αποδοχής τετελεσμένων, να παλέψουν για την ολική απόρριψη των όρων του Μνημονίου, που οι σφαγιαστικοί μηχανισμοί του ΔΝΤ προσπαθούν να προωθήσουν, υπαγορεύοντας κυριολεκτικά τις μονεταριστικές νεοφιλελεύθερες οικονομικές και πολιτικές επιλογές. Ιδιαίτερα η Τοπική Αυτοδιοίκηση που με το σύνολο των μεταφερόμενων αρμοδιοτήτων θα δοκιμάσει σκληρά στο πετσί της το αβάσταχτο βάρος των πολιτικών του ΔΝΤ - ΕΕ - ΕΚΤ. Τα πρώτα αποτελέσματα είναι τραγικά ορατά στο τομέα των κρατικών επιχορηγήσεων, με τη δραματική περιστολή των ΚΑΠ από 3 δισ. το 2009 σε περίπου 2 δισ. το 2010, σύμφωνα με υπολογισμούς τις ΚΕΔΚΕ... και έχει ο θεός!!!

Η απίστευτη μείωση της δαπάνης για την Αυτοδιοίκηση είναι αυτονόητο να πυροδοτεί αλυσιδωτές επιπτώσεις στο φάσμα των παρεχόμενων υπηρεσιών, κυρίως κοινωνικού χαρακτήρα προς τους πολίτες και συγκεκριμένα:

Στον τομέα της κοινωνικής μέριμνας θα καταστεί αδύνατη σε βαθμό κλεισίματος η λειτουργία των παιδικών σταθμών και των ΚΑΠΗ εξαιτίας της έλλειψης επαρκούς χρηματοδότησης. Αυτό θα έχει ως συνέπεια σε πολλές περιπτώσεις την αύξηση των τροφείων για να μπορέσουν οι παιδικοί σταθμοί να αντεπεξέλθουν σε άμεσες λειτουργικές δαπάνες.

Στον τομέα της Παιδείας και συγκεκριμένα στη συντήρηση του σχολικού κτηριακού αποθέματος, που η ευθύνη έχει περιέλθει στους ΟΤΑ, ο ερχόμενος Σεπτέμβριος θα είναι ίδιος με τον Ιούνιο που έκλεισαν τα σχολεία, δεδομένου ότι ελλείψει πόρων οι ΟΤΑ δύσκολα θα αντεπεξέλθουν στη συντήρηση και ανακαίνιση των σχολικών υποδομών.

Στον τομέα του Αθλητισμού (χρηματοδοτούνται και τα αθλητικά κέντρα) θα υπάρξει αδυναμία λειτουργίας τουs με τη μείωση της χρηματοδότησης, δεδομένου ότι ήδη με δυσκολίες λειτουργούν.

Στους προαναφερόμενους τομείς θα υπάρξει ένταση της ανεργίας, καθ' ότι πολλοί δημότες (γυμναστές, κοινωνικοί λειτουργοί) απασχολούνται στις προνοιακές και αθλητικές δομές των ΟΤΑ, με συμβάσεις έργου, που δεν θα ανανεωθούν.

Περαιτέρω η έλλειψη επαρκούς χρηματοδότησης θα οδηγήσει τα Δημοτικά Συμβούλια σε σημαντικές αυξήσεις, ανταποδοτικά τέλη (ηλεκτροφωτισμός, καθαριότητα, ύδρευση, αποχέτευση, άρδευση). Αυτό σημαίνει ότι τα εισοδήματα, ιδιαίτερα στις λαϊκές γειτονιές, θα συρρικνωθούν δραματικά, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ποιότητα της ζωής τους.

Συνεχίζοντας τον κατάλογο των αρνητικών επιπτώσεων δεν είναι δυνατόν να μην επισημάνουμε την αδυναμία σοβαρών επενδυτικών δραστηριοτήτων από το 2011, δεδομένου ότι το 1/3 των ΚΑΠ κατευθύνεται σε υπερκείμενες επενδυτικές δραστηριότητες.

Παρεμβάσεις στον τομέα του περιβάλλοντος που τόσο έχουν ανάγκη οι πόλεις θα καταντήσουν πολυτέλεια, η καθαριότητα θα υποβαθμιστεί, οι δημοτικές συγκοινωνίες, όπου υπάρχουν, θα εκλείψουν, η βελτίωση της οδοποιίας θα αφεθεί στην τύχη της.

Είναι επομένως επιτακτική ανάγκη οι δυνάμεις που έχουν έναν άλλο σχεδιασμό και προπαντός διαθέτουν όραμα για μία νέου τύπου αρχιτεκτονική και λειτουργία των κρατικών και αυτοδιοικητικών δομών να αφυπνισθούν και να συνδράμουν στον αγώνα για την επίτευξη μιας διαφορετικής πορείας στους τρεις βασικούς άξονες.

Η Κεντρική Διοίκηση πρέπει να δρα επιτελικά, να αποσυγκεντρώνει αρμοδιότητες και να αποκεντρώνει αρμοδιότητες και πόρους σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Να στηρίζει τις βαθμίδες της τοπικής αυτοδιοίκησης. Να λειτουργεί ως το «στρατηγείο» της χώρας.

Η Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση θα πρέπει να έχει εξασφαλισμένους τους αναγκαίους οικονομικούς πόρους καθώς και δυνατότητες αυτόνομης χάραξης και εφαρμογής πολιτικών για την προσέλκυση επενδύσεων και την περιφερειακή ανάπτυξη, ενώ ταυτόχρονα θα σχεδιάζει και θα εξειδικεύει εθνικές πολιτικές στον χώρο ευθύνης της.

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει ανάγκη για ριζικές τομές με αιχμή την ισχυροποίηση των Δήμων, με στόχο την εξασφάλιση της βιωσιμότητάς τους και την προώθηση της τοπικής ανάπτυξης.

Ιδιαιτέρως όσοι αγωνιζόμαστε για μια διαφορετική λειτουργία και προσανατολισμό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης θέλουμε:

Έναν Δήμο λαϊκό - συμμετοχικό, που σημαίνει προώθηση των διαδικασιών του συμμετοχικού προϋπολογισμού που εφαρμόζεται σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, παρέχοντας τη δυνατότητα στους πολίτες, ιδιαίτερα στις λαϊκές γειτονιές, να προσδιορίσουν δημοκρατικά τη χρήση του δημόσιου χρήματος για επενδυτικές δραστηριότητες. Οφείλουμε να επιδιώξουμε την ουσιαστική συμμετοχή των κοινωνικών φορέων, των τοπικών κινημάτων των πολιτών και των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων στη διαμόρφωση και διεκδίκηση εναλλακτικών τοπικών πολιτικών (συμμετοχικός προϋπολογισμός, διαχείριση ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων, εναλλακτική διαχείριση απορριμμάτων, ανανεώσιμα ενεργειακά μοντέλα, χρήσεις γης, δίκτυο τοπικών συγκοινωνιών, τοπικά σχέδια ανάπτυξης και απασχόλησης κ.λπ.).

Έναν Δήμο κοινωνικό, που απαιτεί κατευθύνσεις φιλολαϊκές, που περιλαμβάνουν ανεπτυγμένο δίκτυο προνοιακών δομών με ιδιαίτερες ευαισθησίες για τις κατώτερες εισοδηματικές τάξεις που θα εκφράζονται και στην πολιτική των τελών και δικαιωμάτων. Εφαρμογή πολιτικών κοινωνικού χαρακτήρα με πολυποίκιλες μορφές, όπως παροχή δωρεάν υπηρεσιών υγείας από δήμους που διαθέτουν δημοτικά ιατρεία ή δωρεάν παροχή υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας, καθώς επίσης και δημιουργία κοινωνικού φαρμακείου ή κοινωνικού παντοπωλείου για την ανακούφιση των άπορων δημοτών.

Έναν Δήμο οικονομικά αυτοδύναμο, που προϋποθέτει ουσιαστική ενίσχυση των νέων αυτοδιοικητικών δομών στην προοπτική προσέγγισης του μέσου κοινοτικού όρου, που θα συνοδεύεται από ταυτόχρονη ανακατανομή υπέρ της αυτοδιοίκησης των φορολογικών εσόδων. Επιπλέον απαιτεί την απόδοση φορολογικής εξουσίας στην τοπική αυτοδιοίκηση (υπάρχοντες φόροι που εισπράττονται από το κράτος και δεν αποδίδονται, πράσινοι φόροι, τοπικά αναπτυξιακά κίνητρα και αντικίνητρα κ.λπ.), μέσα από μια ριζική δημοκρατική φορολογική μεταρρύθμιση, χωρίς επιπλέον επιβάρυνση των πολιτών, ως αναγκαίο όρο για την επίτευξη διαφορετικής φιλοσοφίας και ποιοτικού άλματος στην οικονομική λειτουργία του ΟΤΑ.

Έναν Δήμο σύγχρονο, που επιβάλλει την υιοθέτηση των αρχών του προγραμματικού προϋπολογισμού, που σημαίνει προϋπολογισμός λειτουργιών, σε αντίθεση με τον σημερινό προϋπολογισμό κονδυλίων, που έχει καταντήσει «ακορντεόν» που ανοίγει κατά το δοκούν για να χωρέσει τις μικροπολιτικές και μικρόνοες σκοπιμότητες ορισμένων αιρετών. Προϋποθέτει επίσης την κατάργηση του υπάρχοντος αναχρονιστικού πλαισίου διαχείρισης και θεσμοθέτηση νέου, που θα επιβάλει σύγχρονους κανόνες λειτουργίας και διαχείρισης και θα συμβάλλει στη διαφάνεια και στην προστασία του δημόσιου χρήματος.

Έναν Δήμο καινοτομικό, που αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογίες θα δημιουργήσει νέες ευκαιρίες, νέες δυνατότητες και προστιθέμενη αξία κινητοποιώντας το ανθρώπινο δυναμικό της πόλης. Οι ΟΤΑ της νέας εποχής πρέπει να ενσωματώσουν τα διαδικτυακά επιτεύγματα και τις διαλειτουργικές διαδικασίες πρώτα στις δικές τους λειτουργίες, με βαθμιαία επέκταση στο σύνολο της πόλης, εξαλείφοντας σταδιακά το «ψηφιακό χάσμα» που υπάρχει ανάμεσα στις διάφορες κατηγορίες του πληθυσμού.

Έναν Δήμο ορθολογικό. Με τη θέσπιση νέων οργανωτικών προτύπων λειτουργίας, που αλλάζουν το σημερινό αναχρονιστικό στερεότυπο και προσιδιάζουν στις ανάγκες των ΟΤΑ που θεσπίζονται με το «πρόγραμμα 'Καλλικράτης'» με ταυτόχρονη αξιοποίηση όλων των δεξιοτήτων του προσωπικού. Εισαγωγή κανόνων ορθολογισμού στις λειτουργίες των ΟΤΑ, πράγμα που σημαίνει επιβράβευση στην προσφορά, στην αξία, στο ταλέντο, με ταυτόχρονη εισαγωγή αξιοκρατικών μεθόδων και δημιουργία μηχανισμών κινήτρων και αντικινήτρων. Να εξετασθεί η δυνατότητα απορρόφησης του υπερβάλλοντος προσωπικού (όπου υπάρχει) σε άλλους τομείς του Δημοσίου που είναι ελλειμματικοί.

Έναν Δήμο οικολογικό αναδεικνύοντας την οικολογική οπτική ως απαραίτητο στοιχείο στον προσανατολισμό των δημοτικών παρεμβάσεων. Παρεμβάσεις περιβαλλοντικού χαρακτήρα σε επιλεγμένους τομείς της πόλης αξιοποιώντας τα κονδύλια του ΕΣΠΑ, με ταυτόχρονη αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη λειτουργία των δημόσιων και δημοτικών κτηρίων, προτάσσοντας στις δραστηριότητες τη διάσταση. Είναι άμεση ανάγκη να υιοθετηθεί το «Στρατηγικό Μοντέλο Διαχείρισης Απορριμμάτων» των οικολογικών οργανώσεων, που προωθεί την επαναχρησιμοποίηση, την κομποστοποίηση και την ανακύκλωση των απορριμμάτων, αντί της ταφής και της καύσης τους.

Έναν Δήμο ευέλικτο - αποτελεσματικό, που αποστρέφοντας το πρόσωπο σε πολυδαίδαλες γραφειοκρατικές αγκυλώσεις θα απλοποιεί τις θεσμικές λειτουργίες με σκοπό την παροχή συγκεκριμένων λύσεων - απαντήσεων στα προβλήματα και έχοντας ως πυξίδα την αρχή «πρώτα και πάνω απ' όλα ο πολίτης».

Οι ποικιλώνυμες εκφράσεις της αριστεράς, κομμουνιστογενούς έμπνευσης και προέλευσης οι περισσότερες, πρέπει να υπερβούν τον εαυτό τους και το παρελθόν τους, να επεξεργαστούν ένα μίνιμουμ πολιτικό πλαίσιο δράσης για να παρέμβουν στο σημερινό κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι, μακριά από αδικαιολόγητες εμμονές σε ένα κατά βάση ηρωικό, αλλά σε πολλές περιπτώσεις τραγικό παρελθόν.

Οι σημερινές συνιστώσες της αριστεράς, απόγονοι όλες μιας ηττημένης γενιάς, είναι χρήσιμο, σταματώντας της ανούσιες ενδοσκοπήσεις, να απομυθοποιήσουν πρόσωπα και καταστάσεις, να συντονίσουν τις κεραίες τους στον παλμό του σήμερα, ξεπερνώντας οριστικά μύθους που πλάστηκαν για ό,τι χάθηκε, για ό,τι πέρασε...

Στη βάση των σημερινών εκρηκτικών προβλημάτων, οι δυνάμεις της ριζοσπαστικής αριστεράς, οι δυνάμεις της οικολογικής αριστεράς, οι δυνάμεις της δημοκρατικής αριστεράς, οι δυνάμεις της σοσιαλιστικής αριστεράς, οι δυνάμεις της κομμουνιστικής αριστεράς, οι δυνάμεις της... εκτός των τειχών πολύχρωμης αριστεράς, εν όψει των αυτοδιοικητικων εκλογών, πρέπει να πάρουν τη μεγάλη πρωτοβουλία για κοινή δράση της συνολικής αριστεράς.

Τελική επιδίωξη είναι η συγκρότηση αυτοδιοικητικών ενωτικών σχημάτων ευρύτατης αποδοχής, στα οποία έχουν θέση και πολίτες της συντηρητικής παράταξης, που θα δώσουν αποτελεσματικά τη μάχη με στόχο να σπάσουν το δόκανο του δικομματισμού, απελευθερώνοντας εγκλωβισμένες δυνάμεις και ανοίγοντας τον δρόμο για ένα ελπιδοφόρο αύριο.