Κτίζοντας το Αιγαίο

 

Κοιτάζω απ΄ το μπαλκόνι του ξενοδοχείου. Κάπου στις Κυκλάδες. Ο απέναντι λόφος λεηλατημένος. Δρόμοι κάθετοι προς τις ισοϋψείς που ο καθένας τους οδηγεί σ΄ ένα μόνο σπίτι. Εκσκαφές θηριώδεις για να χωρέσουν τα θεμέλια μικρών πολυκατοικιών. Στα πρανή, μπάζα εκβραχισμών. Τσιμεντένια γιαπιά χάσκουν με θέα τη θάλασσα. Τηλεγραφόξυλα που τονίζουν το χάος των καλωδίων. Μεζονέτες στην κορυφογραμμή. Το τοπίο αναστατωμένο. Η αισθητική πυροβολημένη. Η ανάπτυξη συνεχίζεται.

Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, στις Κυκλάδες τα τελευταία δύο χρόνια τα νεόδμητα αντιστοιχούν σε είκοσι μεσαίες πόλεις. Οι υποδομές έρχονται εκ των υστέρων. Προβλήματα στο δίκτυο του νερού, προβλήματα στην αποχέτευση, προβλήματα στην ηλεκτροδότηση. Ιδιαίτερα στα κοντινά νησιά που στην ουσία λειτουργούν ως προάστια της Αθήνας.

Των οποίων οι εύποροι κατά κανόνα έποικοι, δεν χάνουν την ευκαιρία να στιγματίζουν την κεντρική διοίκηση και την Τοπική Αυτοδιοίκηση για τις ανεπάρκειές τους, την «εγκληματική» τους αδιαφορία για την έγκαιρη απομάκρυνση των σκουπιδιών, την πλημμελή λειτουργία των βιολογικών καθαρισμών (όπου υπάρχουν), την τραγική κατάσταση των δρόμων. Όμως δεν ρώτησαν, πριν εγκαταστήσουν τις πολυτελείς τους βίλες και τις πισίνες, αν πράγματι ο τόπος αντέχει το δικό τους «οικολογικό αποτύπωμα».

Ξεχνούν επίσης ότι δεν μπορούν να είναι εντολείς των εκλεγμένων τοπικών αρχόντων αφού δεν τους ψηφίζουν. Κανείς δεν χρωστά σε κανέναν. Είμαστε όλοι συνυπεύθυνοι. Οι καλοκαιρινοί εισβολείς ακόμη περισσότερο. Γιατί ενώ αναζητούν ένα εξωαστικό περιβάλλον, είναι αυτοί που αστικοποιούν την ύπαιθρο χώρα και την κάνουν σιγά σιγά να μοιάζει με τις γειτονιές των μεγαλουπόλεων. Το ίδιο το εργαλείο της απόδρασης από τον χώρο της καθημερινότητας, με τον καιρό καταργεί τον εαυτό του.

Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχουν όρια. Αν η οικιστική επέκταση στα νησιά του Αιγαίου συνδεόταν μόνο με τη βιομηχανία του τουρισμού, τα πράγματα θα ήταν λίγο πιο εύκολα. Γιατί ο τουρισμός έχει τη δική του λογική. Οι επενδύσεις σε υποδομές αυξάνονται ανάλογα με τις μεσοπρόθεσμες τάσεις στην αγορά και τις πολιτικές των επιδοτήσεων.

Είναι κατά κάποιον τρόπο ελεγχόμενες. Έπειτα το ίδιο το προϊόν είναι πεπερασμένο. Υπάρχει, τέλος, και ο ανταγωνισμός, που σε πολλές περιπτώσεις λειτούργησε υπέρ του περιβάλλοντος με την έννοια της συνάρτησης της αναψυχής και των διακοπών με την ποιότητα. Μπορεί για παράδειγμα η διαχείριση του χώρου και η διατήρηση του τοπίου να αποτελέσουν μέλημα των επενδυτών προκειμένου να βελτιώσουν τη θέση τους έναντι των ανταγωνιστών τους. Με την έννοια αυτή, οι μεγάλες τουριστικές υποδομές έχουν λιγότερες επιπτώσεις αφού υπόκεινται σ΄ έναν διπλό έλεγχο. Αυτόν του κράτους (αν το θέλει) και αυτόν της αγοράς.

Δεν συμβαίνει το ίδιο με τη μικρή ιδιοκτησία. Αυτή δεν γνωρίζει όρια, παρά μόνο αυτά της οικονομικής συγκυρίας. Σε γενικές γραμμές, μπορεί να επεκτείνεται απεριόριστα στον βαθμό που και τα πιο ακραία κτήματα μετατρέπονται σε οικόπεδα και στον βαθμό που νέα συνεχώς κοινωνικά στρώματα μπαίνουν στο χρηματιστήριο της εξοχικής κατοικίας.

Κοινωνικά στρώματα εγχώρια και εισαγόμενα, που εκτός από την αναζήτηση της διαφορετικότητας και της ιδιωτικότητας στο περιβάλλον των διακοπών, βρίσκουν έναν εύκολο τρόπο για την τοποθέτηση του όποιου οικονομικού πλεονάσματος. Νεόπτωχοι και νεόπλουτοι εναλλάσσονται στους ρόλους, αλλά διατηρούν τα κεκτημένα.

Επώνυμοι εκδότες, συγγραφείς, μεγαλογιατροί, μηχανικοί, επιχειρηματίες, καλλιτέχνες και πολιτικοί σέρνουν τον χορό. Οι υπόλοιποι ακολουθούν. Και όλοι συνεχίζουν να καταγγέλλουν. Το κράτος, την Αυτοδιοίκηση, την έλλειψη σχεδιασμού, την κερδοσκοπία (των άλλων), τα συμφέροντα (εν γένει). Εκ του ασφαλούς και αφού έχουν κατοχυρώσει το δικό τους- συνταγματικά κατοχυρωμένο μεν, πλην όμως αδιανόητο με τα ευρωπαϊκά δεδομένα δικαίωμα. Αυτό της εκτός σχεδίου δόμησης.

Κανένα χωροταξικό δεν θα λύσει το πρόβλημα: μιας κοινωνίας δηλαδή που συνωμοτεί ενάντια στον εαυτό της. Μόνο μια συνταγματική μεταρρύθμιση που θα καταργεί αυτόν τον άγριο και κοινωνικοποιημένο καπιταλισμό της εμπορευματοποίησης του χώρου. Που θα αναγνωρίζει ως αξία το συλλογικό αγαθό, το τοπίο, την αδόμητη έκταση, την ελεύθερη παραλία, τις πεζούλες, τις πετρόχτιστες μάντρες, τα μικρά και άνυδρα μποστάνια, τις συκιές που φυτρώνουν στα χαλάσματα, τη σιωπή που φέρνει το σκοτάδι.

Ηλίας Ευθυμιόπουλος ΤΑ ΝΕΑ