Στη μνήμη του Μιχάλη Παπαγιαννάκη

Μότσαρτ, Μιχάλης, Ποιότητα

Εν αρχή το περιστατικό. Οδός Σαρρή, γραφεία ΣΥΝ, συνεδρίαση ανανεωτικών· θα ʼχουν περάσει 4-5 χρόνια. Κάποια στιγμή υπερβαίνω τα ειωθότα και φιλοσοφώ: “Χρειάζεται να ξαναδιαβάσουμε τον Μαρξ, αλλά και τον Φρόιντ, γιατί πολλά απʼ τα λάθη οφείλονται στα πάθη”. Ήμουν μάλλον εκτός κλίματος και σχεδόν βέβαιος ότι το σχόλιο θα περνούσε απαρατήρητο. Ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης όμως το πρόσεξε: “Θα συμφωνήσω, Αντώνη, αν προσθέσεις και τον Μότσαρτ”. Ευχάριστη αμηχανία, σαν να πήρα δουλειά για το σπίτι, μια άσκηση σε ένα μάθημα που μʼ αρέσει.
Και πράγματι, τον δούλεψα πολύ τον Μότσαρτ του Μιχάλη, μόνο που δεν έτυχε να του δείξω τη δουλειά μου και, δυστυχώς, δεν υπάρχει περιθώριο να γίνει αυτό πλέον. Τολμώ πάντως να την εκθέσω εν περιλήψει, ένα χρόνο μετά τον θάνατό του.
Ο Μαρξ ανακάλυψε μέσα απ’ την ανάλυση του καπιταλισμού την ήπειρο της κοινωνικής ελπίδας. Ως ελπίδα είναι μια ήπειρος που αφορά στο μέλλον. Οι γνωστότεροι απόστολοί του κατάφεραν να απομακρύνουν αυτό το μέλλον καθώς ώς σήμερα οδήγησαν τη μαρξική ελπίδα σε διαδοχικές ξέρες. Άρα χρήσιμη μια φρέσκια ανάγνωσή του.
Ο Φρόιντ πάλι ανακάλυψε την ήπειρο του ασυνειδήτου. Επιχειρεί να φωτίσει τα τραύματα στα βάθη. Ως τραύματα τετελεσμένα αφορούν στο παρελθόν, άρα μ’ αυτή την έννοια ο Φρόιντ ανακάλυψε μια ήπειρο του παρελθόντος. Τραύματα συλλογικά και ατομικά, αν φωτιστούν, μπορούν να εξηγήσουν πάθη και λάθη, τόσο οδυνηρά και συνήθη στην πολιτική Ιστορία. Άρα παράλληλα με το Μαρξ χρήσιμη και η εντρύφηση στον Φρόιντ.
Τον Μότσαρτ όμως τι τον ήθελε ο Μιχάλης;
Αν μέναμε μόνο στον Μαρξ και στον Φρόιντ, θα έλειπε μια ολόκληρη ήπειρος. Η ήπειρος του παρόντος, της καθημερινής τέχνης του ευ ζήν. Ο Μότσαρτ αντιπροσωπεύει, πέρα από λέξεις και γνώσεις, μια ήπειρο υψηλής ποιότητας με νότες, χρώματα, πλούτο αισθήσεων. Τον Μότσαρτ νομίζω τον ήθελε ο Μιχάλης για να προσθέσει στον πολιτικό μια κρίσιμη ιδιότητα, να αγαπά τη ζωή και τις ομορφιές της.
"Είναι η οικονομία, ηλίθιε". Μʼ αυτό το σύνθημα ο Κλίντον κέρδισε στις εκλογές του 1992 τον “στρατηλάτη” Μπους. “Είναι η ποιότητα, σύντροφε”, θα μπορούσε να είναι το σύνθημα του ηγέτη μιας σύγχρονης ηγεμονικής αριστεράς. Γιατί η ποιότητα υπερβαίνει τον φετιχισμό της σύγκρουσης για την οικονομική εξίσωση, στον οποίο είναι εγκλωβισμένη η αριστερά και χάνει διαδοχικά ιστορικές μάχες. Γιατί η ποιότητα, υπερβαίνει το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο και τις συναφείς έννοιες της κατανάλωσης και της ανάπτυξης, νοουμένης ως συνεχούς μεγέθυνσης, που ενέχονται για την πλανητική κλιματική απειλή. Γιατί η ποιότητα σήμερα, ιδίως στη Δύση, μπορεί να αναζητηθεί κατʼ εξοχήν στο μέτρο και στη λιτότητα, σε μια λιτότητα με αριστερό πρόσημο. Το “less is more” (το λιγότερο είναι περισσότερο) του μεγάλου αρχιτέκτονα Mies van der Rohe αποκτά στις μέρες μας πολιτικό βάρος.
Παραθέτω μια ρήση και μια απορία του θυμόσοφου υδρονομέα της περιοχής μου, του κυρ-Νίκου. “Παλιά βλέπαμε τον Βέγγο να τρέχει στο σινεμά και γελούσαμε. Τώρα γίναμε όλοι Βέγγοι και δεν γελά κανείς”. Και την απορία του: “Δεν μπορώ να καταλάβω πώς γίνεται να αγοράζω 5 σακκούλες πράγματα από το σούπερ μάρκετ και να πηγαίνω στα σκουπίδια 6”.
Παραθέτω επίσης κάποιες σοφές κουβέντες από την τελευταία συνέντευξη του Μιχάλη στην "Αυγή"(17-5-09), που θαρρώ πως απαντούν στον κυρ-Νίκο. “[...]Υπό προϋποθέσεις, η κρίση μπορεί να φέρει άλλα θετικά. Αλλαγές στον τρόπο κατανάλωσης, στην κυκλοφορία, στην οργάνωση της ζωής της πόλης, μια πιο λιτή αντίληψη για τη ζωή, που είναι πιο κοντά στις οικολογικές αντιλήψεις”.
Μιχάλης, Μότσαρτ.
Είναι η ποιότητα, σύντροφε.

Αντώνης Ανηψητάκης, Κυριακάτικη Αυγή, 26/05/2010