Όταν το ποδόσφαιρο ξαναζωντανεύει το απαρτχάιντ

Τρίκκας Μιχάλης

"Δεύτερη απελευθέρωση" δεν διστάζει να αποκαλεί η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής τη διοργάνωση του παγκοσμίου κυπέλλου ποδοσφαίρου. Πέρα από την προφανή αστοχία τους, οι συγκρίσεις με τον απελευθερωτικό αγώνα κατά του απαρτχάιντ αναδεικνύουν όμως μια πραγματικότητα που οι διοργανωτές προσπαθούν να κρύψουν πίσω από το υπερθέαμα: για τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού τα τείχη των διαχωρισμών παραμένουν αλώβητα. Δεν καθορίζονται πια από το χρώμα του δέρματος αλλά από εκείνο του χρήματος.

Μια ματιά στον τελευταίο κατάλογο Ανθρώπινης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών είναι ενδεικτική. Η Νότια Αφρική έρχεται στην 129η θέση με πραγματικά τραγικές επιδόσεις σε ό,τι αφορά το προσδόκιμο ζωής, τη φτώχεια και τον αναλφαβητισμό. Θα μπορούσε να αναζητήσει κανείς τα αίτια στο τραυματικό φορτίο του απαρτχάιντ αν τα στοιχεία του ΟΗΕ δεν αποκάλυπταν κάτι ακόμη. Η Νότια Αφρική είναι πλέον η χώρα με την πιο άνιση κατανομή εισοδήματος και τις μεγαλύτερες κοινωνικές ανισότητες στον πλανήτη έχοντας αφήσει πίσω της ακόμη και την παραδοσιακή πρωταθλήτρια του είδους, Βραζιλία.

Πριν από 20 χρόνια, ο Νέλσον Μαντέλα αποφυλακιζόταν. Η απελευθέρωση του τον Φεβρουάριο του 1990 σηματοδότησε την αρχή του τέλους για το απαρτχάιντ και τον βάναυσο κοινωνικό αποκλεισμό της μαύρης πλειοψηφίας από τη λευκή ελίτ. Οι εκλογές του 1994 έδωσαν μια θριαμβευτική νίκη στο Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC) και ανέδειξαν τον Μαντέλα πρόεδρο. Το ANC παρέμεινε από τότε ακλόνητο στην εξουσία. Τον Μαντέλα διαδέχτηκε ο Τάμπο Μπέκι και αυτός έδωσε τη σειρά του στον Τζέηκομπ Ζούμα που κυβερνά σήμερα.

Είναι 20 χρόνια αρκετά για να διαπιστωθεί κάποια πρόοδος; Θα μεταφραστούν κάποτε οι πολιτικές ελευθερίες που αδιαμφισβήτητα κέρδισαν οι νοτιοαφρικανοί σε μεγαλύτερη κοινωνική ισότητα; Οι μέχρι τώρα ενδείξεις είναι απογοητευτικές. Με τη φανατική προσήλωση του στα δόγματα του νεοφιλευθερισμού, το ΑΝC ενδιαφέρθηκε μόνο για τη μεγέθυνση του ΑΕΠ μεταθέτοντας σε ένα απροσδιόριστο μέλλον το ζήτημα της αδιανομής του πλούτου. Έτσι, το χάσμα πλούσιων-φτωχών διευρύνθηκε αντί να μειωθεί με περισσότερους Νοτιοαφρικανούς να ζουν σήμερα κάτω από το όριο της φτώχειας από ό,τι τη δεκαετία του '90.

Πρωταθλήτρια των ανισοτήτων

Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ, το 2006 το 34,1% των κατοίκων της χώρας ζούσαν με λιγότερο από δύο δολάρια την ημέρα. Σήμερα, το ποσοστό αυτό υπολογίζεται σε 42,9%. Μέσα στην ίδια περίοδο, το προσδόκιμο ζωής μειώθηκε κατά 13 ολόκληρα χρόνια. Είναι μια τραγωδία που οφείλεται στη μάστιγα του AIDS, αλλά κυρίως στην φτώχεια και τον αποκλεισμό της μεγάλης πλειοψηφίας από ένα έστω και στοιχειώδες σύστημα υγείας.

Γιατί τη στιγμή που οι απόκληροι των νοτιοαφρικανικών παραγκουπόλεων στερούνται οποιασδήποτε υποδομής, η χώρα τους δαπανεί 33 δισεκατομμύρια ραντ (περισσότερα από 4 δισεκατομμύρια ευρώ) σε κολοσσιαία στάδια. Είναι το τίμημα της ανάπτυξης υποστηρίζουν οι διοργανωτές. Ανάπτυξη τίνος; Η κατασκευή των σταδίων έδωσε προσωρινή και κακοπληρωμένη δουλειά σε ελάχιστους ανέργους -υπολογίζονται σε 40% της εργατικής δύναμης.

Και είναι προφανές ότι τα όποια έσοδα της διοργάνωσης θα καταλήξουν στις τσέπες ακόμα λιγότερων, στις μεγάλες ξενοδοχειακές επιχειρήσεις και τα πολυτελή εστιατόρια που βρίσκονται μέσα στις "υγειονομικές ζώνες" των μεγαλουπόλεων όπου θα διεξαχθούν οι αγώνες. Αυτή είναι άλλωστε η Νότια Αφρική που θα δουν οι τουρίστες, η φυλασσόμενη σαν φρούριο ζώνη γύρω από το ξενοδοχείο που θα διαμείνουν, ένα ενδεχόμενο μονοήμερο σαφάρι στην ύπαιθρο και φυσικά κάποιο μεγαλοπρεπές στάδιο.

Δεν θα αντικρίσουν φυσικά τα νέα γκέτο και σύγχρονα townships που γέννησε η διοργάνωση. Η τενεκεδούπολη (Tin Can Town) του Μπίκισντορπ στο Κέηπ Τάουν είναι ένα "προσωρινό κέντρο διαμονής" σύμφωνα με τον δήμαρχο της πόλης. Για κάποιους άλλους είναι μια φυλακή. "Πρόκειται για χωματερή" δηλώνει η Τζέην Ρόμπερτς, μια από τους "προσωρινά διαμένοντες".

"Μάζεψαν τον κόσμο από τους δρόμους επειδή δεν τους ήθελαν εκεί όσο διαρκεί το Παγκόσμιο Κύπελλο. Σήμερα ζούμε σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης" προσθέτει. Δεν πρόκειται μόνο για αστέγους αλλά και για κατοίκους κάποιων ετοιμόρροπων σπιτιών που οι διοργανωτές θεώρησαν ότι θα αμαύρωναν διεθνώς την αστραφτερή εικόνα που θέλουν να προωθήσουν για τη χώρα.

Η εικόνα αυτή δεν χωράει φυσικά ούτε τις στρατιές των μικροπωλητών. Την ώρα που εκατομμύρια δαπανούνται για την ανακαίνιση των ξενοδοχείων που θα φιλοξενήσουν τους 450.000 φιλάθλους που αναμένονται στη χώρα για το Μουντιάλ, οι μικροπωλητές μπορεί να είναι βέβαιοι ότι ούτε ένα ραντ από αυτούς δεν θα καταλήξει στις τσέπες τους. "Η αστυνομία μας διώχνει μακριά από τα στάδια λες και είμαστε εγκληματίες" λέει ο Τζαμπουλάντ Νγκουμπάνε που πουλά αναψυκτικά και πατατάκια στους δρόμους του Κέηπ Τάουν.

http://www.guardian.co.uk/world/2010/apr/01/south-africa-world-cup-blikkiesdorp

Οικονομία του ποδοσφαίρου

Την ώρα που διοργανωτές και κυβέρνηση μιλούν για την "πιο σημαντική χρονιά για τη χώρα από το 1994" (Τζέηκομπ Ζούμα) και τη "μεγαλύτερη επιχειρηματική ευκαιρία της εποχής μας", η Νότια Αφρική αναβιώνει τις χειρότερες παραδόσεις του απαρτχάιντ προκειμένου να εξωραΐσει την εικόνα της για τους επενδυτές. Επενδυτές όπως η Κόκα Κόλα που αφού έκανε για δεκαετίες μπίζνες με το ρατσιστικό καθεστώς αψηφώντας το διεθνές εμπάργκο κατά του απαρτχάιντ περιλαμβάνεται σήμερα στους μεγάλους χορηγούς της διοργάνωσης μετονομάζοντας μάλιστα και το κεντρικό στάδιο του Γιοχάνεσμπουργκ σε Κόκα Κόλα Παρκ.

Μέσα από τη διοργάνωση, η Νότια Αφρική επιχειρεί να αναδιαμορφώσει την εικόνα της προσελκύοντας διεθνή κεφάλαια και τουρισμό. Ο στόχος όμως κάθε άλλο παρά επιτυγχάνεται, καθώς τα ξένα ΜΜΕ επικεντρώνουν μέχρι τώρα τα δημοσιεύματα τους στην εγκληματικότητα και την έλλειψη ασφάλειας για τους τουρίστες. Οποιοδήποτε άλλο κέρδος θα πρέπει να θεωρείται απίθανο. Η συνδιοργανώτρια παγκόσμια ποδοσφαιρική ομοσπονδία Fifa έχει ήδη εξασφαλίσει τη μερίδα του λέοντος από τα τηλεοπτικά δικαιώματα, τα εισιτήρια και κάθε εμπορική πτυχή.

Ολο και περισσότεροι οικονομολόγοι χαρακτηρίζουν μύθο την ιδέα πως μια χώρα μπορεί να αναζωογονήσει την οικονομία της αποκομίζοντας μακροπρόθεσμα οφέλη μέσα από μια παρόμοια διοργάνωση. Στο βιβλίο τους "Οικονομία του Ποδοσφαίρου", οι Στέφαν Σιμάνσκι και Σάιμον Κούπερ εκτιμούν μάλιστα ότι η Ν. Αφρική δεν θα κατορθώσει να καλύψει καν το κόστος των αγώνων. Και κονδύλια που θα μπορούσαν να έχουν διατεθεί για να φέρουν ηλεκτρικό ρεύμα και τρεχούμενο νερό στις παραγκουπόλεις διατίθονται τώρα "για αεροπορικά εισιτήρια πρώτης θέσης και ξενοδοχεία για τους ξένους επισκέπτες".

H Nότια Αφρική σε αριθμούς

Πληθυσμός: 49.320.000

Εκταση: 1.221.037 τετραγωνικά χιλιόμετρα

Πολίτευμα: Συνταγματική Δημοκρατία

Εθνοτικές ομάδες: Μαύροι (79,3%), Λευκοί (9,1%), Εγχρωμοι (9%), Ασιάτες (2,6%)

Επίσημες γλώσσες: 11 (Αγγλικά, Αφρικάανς, Ζούλου, Σόθο, Ντεμπέλε, κ.ά)

Νόμισμα: Ραντ

ΑΕΠ: 287.219 δισεκατομμύρια δολάρια

ΑΕΠ κατά κεφαλήν: 5.823 δολάρια