Δεσποτικό μια άλλη Δήλος..Ομιλια του Αρχαιολόγου Γιάννου Κουράγιου στην Αντίπαρο

Απο το ΒΗΜΑ

Το μυστικό του Δεσποτικού
Σε ένα μαντρί του μικρού νησιού των Κυκλάδων βρέθηκαν ενσωματωμένα αρχιτεκτονικά μέλη ενός αρχαίου ιερού
Tης Μαρίας Θέρμου

Τι κοινό έχουν ένα μαντρί με κατσίκες και ένα παλιό ορμητήριο πειρατών; Εκ πρώτης όψεως, κανένα. Μια δεύτερη ματιά όμως είναι αρκετή για να φανούν οι ομοιότητες. Και τα δύο έχουν χτισθεί με αρχαίο υλικό: τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη - κίονες, σπονδύλους, γείσα και τρίγλυφα - ενός αρχαίου ναού αλλά και ολόκληρα κομμάτια από αγάλματα. Επίσης και τα δύο βρίσκονται σε ένα νησί. Στο Δεσποτικό, δίπλα στην Αντίπαρο, όπου ο χρόνος έπαιξε περίεργα παιχνίδια. Γιατί ό,τι κάποτε ήταν ιερό στην πορεία του έγινε απλώς χρηστικό. Τους ιερείς και τους προσκυνητές διαδέχθηκαν οι πειρατές, οι λιθολόγοι ήταν παρόντες σε κάθε εποχή και ύστερα ήρθαν οι βοσκοί. Αλλοτε δημιουργώντας και άλλοτε καταστρέφοντας, όλοι έβαλαν τη σφραγίδα τους. Ωσπου σήμερα να έρθουν οι αρχαιολόγοι προσπαθώντας να ανασυνθέσουν την ιστορία ανάμεσα από τα αρχαία θραύσματα που κάποτε αποτελούσαν ένα μεγάλο ιερό αφιερωμένο στους δύο κατ' εξοχήν θεούς των Κυκλάδων: στην Αρτεμη και στον Απόλλωνα.

Τεράστιο ήταν το ιερό που είχαν ιδρύσει οι κάτοικοι της Πάρου στο Δεσποτικό - την Πρεπέσινθο, όπως ήταν το όνομά του στην αρχαιότητα - σε έναν τόπο όπου η λατρεία είχε αρχίσει ήδη από τη Γεωμετρική Εποχή. Μεγάλα είναι και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανασκαφική ομάδα που, υπό τον αρχαιολόγο κ. Γιάννο Κουράγιο, πραγματοποιεί έρευνες κατά τα τελευταία χρόνια στο ακατοίκητο - πλην ενός βοσκού και 800 αιγών - Δεσποτικό. Τα κομμάτια του παζλ εδώ δεν είναι μόνο κατακερματισμένα αλλά και εντοιχισμένα σε μεταγενέστερα κτίσματα, ερειπωμένα και αυτά από αιώνες. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη έχουν χάσει την αρχική τους μορφή είτε λόγω της λάξευσης για δεύτερη χρήση είτε από το πέρασμα του χρόνου. Και μόνο το ίδιο το υλικό, το πολύτιμο παριανό μάρμαρο από το οποίο είχε ανεγερθεί το ιερό, φωνάζει για την προέλευσή του.

Τμήματα αγαλμάτων, κυρίως αρχαϊκών Κούρων, το κεφάλι μιας Κόρης, της Αρχαϊκής Εποχής επίσης, το κάτω άκρο ενός υπερφυσικού γυναικείου αγάλματος, όλα εξαιρετικής τέχνης, βρέθηκαν χρησιμοποιημένα ως οικοδομικό υλικό. Ενα λατομείο με μάρμαρο, έτοιμο προς χρήση, υπήρξε άλλωστε επί αιώνες το νησί. Από την πρώτη καταστροφή του ιερού στην αρχαιότητα ήδη, όταν οι Αθηναίοι μετά τα Περσικά θέλησαν να τιμωρήσουν την Πάρο επειδή «μήδισε», αλλά και μετά τα ρωμαϊκά χρόνια, με την οριστική εγκατάλειψή του.

«Χαρακτηριστικό παράδειγμα της καταστροφής και του κατακερματισμού του υλικού είναι ένας τοίχος όπου εφέτος βρέθηκαν εντοιχισμένα τρία τμήματα σπονδύλων από τον ναό κομμένα στη μέση, τμήμα μεγάλου γείσου αλλά και δυσανάγνωστα ακόμη μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη. Σε έναν άλλον εξάλλου εντοπίστηκε το γείσο από μια στοά δωματίων και δίπλα σε αυτό μια ορθογώνια μαρμάρινη βάση για την τοποθέτηση στήλης, η οποία όμως είχε ήδη αποκαλυφθεί από το 1999!» λέει ο κ. Κουράγιος.

Η σοδειά

Η εφετινή σοδειά της ανασκαφής, η οποία διενεργήθηκε με τη βοήθεια της αρχαιολόγου κυρίας Κορνηλίας Νταϊφά, τη συμβολή της καθηγήτριας Ανν Ονεσμποργκ και του Μάρτιν Λάμπερτζ από το Πολυτεχνείο του Μονάχου και με τη συμμετοχή εθελοντών φοιτητών, ήταν άλλωστε ιδιαιτέρως πλούσια. Και αυτό γιατί συνολικά εντοπίστηκαν εννέα κιονόκρανα, δώδεκα τμήματα σπονδύλων, δύο ακέραια γείσα και δώδεκα τμήματά τους, τρία ακέραια επιστήλια και πέντε τμήματά τους, οκτώ τμήματα τριγλύφων, δύο μετόπες και αρκετοί δόμοι. Κατόπιν αυτού η αρχιτεκτονική μορφή την οποία είχε το λατρευτικό συγκρότημα όταν ανεγέρθηκε στην Αρχαϊκή Εποχή κατέστη δυνατόν να αναπαραστασθεί με συνέπεια.

«Ηταν ένας διπλός οίκος αφιερωμένος στα δύο αδέλφια Απόλλωνα και Αρτεμη, γι' αυτό και ο ναός, με 40 μ. μήκος και 13 μ. πλάτος, ήταν χωρισμένος σε δύο δωμάτια. Διέθετε προστώο με επτά κίονες, ύψους μεγαλύτερου των 3,5 μ., ενώ δίπλα στο ιερό υπήρχε σειρά τριών δωματίων με στοά μήκους 17 μ. και με οκτώ κίονες ύψους περί τα 2,80 μ.» διευκρινίζει ο κ. Κουράγιος. Πρόκειται για στοιχεία ιδιαιτέρως σημαντικά και για τη μελλοντική αναστήλωση αυτού του μεγαλόπρεπου, όπως φαίνεται, ναού, με τα κατώφλια, τα τρίγλυφα και τις μετόπες του.

Η θέση

Περπατώντας επάνω στο Δεσποτικό ανάμεσα στις αρχαίες πέτρες, που για τον ανίδεο μπερδεύονται με τις άνευ σημασίας, εκείνο που πρωτίστως εντυπωσιάζει τον επισκέπτη είναι η θέση. Στρατηγική τη θεωρεί ο κ. Κουράγιος και έτσι θα πρέπει να ήταν στην αρχαιότητα. Κατ' αρχάς το νησί ήταν ενωμένο μέσω μιας στενής λωρίδας γης με ένα ακόμη εξίσου μικρό, το σημερινό Τσιμιντήρι, όπου και επεκτεινόταν το λατρευτικό συγκρότημα. Στην άκρη του Δεσποτικού, μάλιστα, εκεί όπου η μία όχθη συναντά την άλλη, εντοπίστηκε ένας τετράγωνος βωμός από μάρμαρο με την επιγραφή «Εστίας Ισθμίας». Είχε καλά προστατευμένο λιμάνι, οπτική επαφή με τη Σίφνο προς τα δυτικά και με την Αντίπαρο προς τα ανατολικά. Και βεβαίως ήταν κατάφυτο - άλλωστε η βλάστηση και σήμερα ακόμη είναι ενδιαφέρουσα με κέδρους, φίδες (είδος κυπαρισσιού των Κυκλάδων) και πουρνάρια.

Θραύσματα αγγείων που βρέθηκαν επάνω στο Δεσποτικό με τις επιγραφές «ΑΠΟΛΛ», «ΑΡΤΗΜΕ» ή «ΑΡΧΗΜΕ» επιβεβαιώνουν τη λατρεία του Απόλλωνα και της Αρτεμης (άλλωστε ιερά του Απόλλωνα υπήρχαν σε 22 νησιά). Εκεί έφθαναν οι προσκυνητές φέρνοντας μαζί τους αναθήματα στους θεούς. Ειδώλια και αντικείμενα κάθε είδους έχει φέρει στο φως ως σήμερα η ανασκαφή: πόρπες χάλκινες και ελεφαντοστέινες, χάντρες χρυσές, γυάλινες αλλά και απλώς λίθινες, σφραγιδόλιθους από ημιπολύτιμους λίθους, αγαλματίδια από φαγεντιανή, αλάβαστρα και κορινθιακούς αρύβαλλους, ένα αβγό στρουθοκαμήλου, εγχειρίδια, ξίφη, υφαντικά βαρίδια, γεωργικά εργαλεία και πολλά χρηστικά αγγεία. Εντελώς ξεχωριστό εύρημα ωστόσο υπήρξε πριν από μερικά χρόνια το ειδώλιο μιας γυναικείας θεότητας δαιδαλικής τεχνοτροπίας (680-660 π.Χ.) που θεωρείται ότι ήταν το λατρευτικό άγαλμα του ιερού.

Εξαγνισμός

Δέκα κτίρια και επιπλέον ένα μικρό τοιχισμένο συγκρότημα στο οποίο βρίσκονται άλλα δύο συνθέτουν το ιερό. Η χρήση τους εν μέρει μόνο έχει διευκρινισθεί, ενδιαφέρον όμως πλην του ιερού παρουσιάζει ένα δωμάτιο με παράξενα ευρήματα: τρεις κυκλικές κατασκευές από πωρόλιθο με μικρή οπή στο κέντρο τους και ένας μαρμάρινος λουτήρας με υδρορροή που καταλήγει σε βόθρο. Ενα δωμάτιο καθαρμού και εξαγνισμού του σώματος, όπως ερμηνεύεται από τον ανασκαφέα.

Σήμερα ολόκληρο το Δεσποτικό είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος, αυτό όμως δεν το προστατεύει ούτε από το πλήθος των επισκεπτών, αφού δεν έχουν ληφθεί ακόμη τα κατάλληλα μέτρα διαμόρφωσής του, ούτε από τις άτακτες κατσίκες που προξενούν σημαντικές φθορές στα αρχαία κατάλοιπα γεμίζοντας τον χώρο με περιττώματα. Ζητούμενο είναι ως εκ τούτου η αντικατάσταση της πρόχειρης περίφραξης και η δημιουργία ενός οργανωμένου αρχαιολογικού πάρκου. Επί του παρόντος πάντως το κράτος υποκαθιστούν οι χορηγοί (Εθνική Τράπεζα, Ιδρυμα Λάτση και ο κ. Πέτρος Παπάς, ο οποίος προσέφερε εφέτος το σπίτι του).

---------------------------
Το ΒΗΜΑ, 24/08/2008

Κανοντας ερευνα στο διαδικτυο μπορεσαμε να συγκεντρωσουμε τις εξης διευθύνσεις
ΒΗΜΑ1 ,ΒΗΜΑ2 ,ΒΗΜΑ3 ,Καθημερινη , Ελευθεροτυπια1, Ελευθεροτυπια2, Eυπλοια
ΕΜΠ, Πανεπιστημιο Καλιφορνιας, Αntiparos-blog, φιλελευθερος-blog, Antipariafwni

Έρμαιο στις ορέξεις της Αρχαιοκαπηλίας το Δεσποτικό εδώ και δεκαετίες προσπαθεί να σώσει ότι του απέμεινε χάριν στις ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ μιας αρχαιολογικής ομάδας με επικεφαλής τον ΓΙΑΝΝΟ ΚΟΥΡΑΓΙΟ.Αλλα μόνο πίκρα και αγανάκτηση μπορείς να αισθανθείς διαβάζοντας την διπλωματική εργασία των αρχιτεκτόνων για αρχαιολογικό μουσείο στην Αντίπαρο, την αδιαφορία της Κοινοτικής Αρχής για τις ανασκαφές το καλοκαίρι, την έλλειψη περίφραξης ,φύλαξης τους χειμερινούς μήνες ,έλλειψη πληροφοριακού υλικού και το κυριότερο κονδυλίων για τις υποδομές του ΔΕΣΠΟΤΙΚΟΥ.Εγινε λέει και σύλλογος (φίλοι του Δεσποτικού)ποιοι είναι και που είναι ?Κινδυνεύει το νησι από το χωροταξικό του Τουρισμού?. Τι λέει ο γιάπης ΛΙΑΠΗΣ και η κραταιά Πρόεδρος Αντιπάρου?

αρχαιολογία το δεκανίκι της ιστορίας εδω