Φαινόμενα αποκλεισμού παραλιών στην Κύθνο

Η ιστορία της Κύθνου μοιάζει με πολλών ελληνικών νησιών. Ιδιοκτήτες παραθαλάσσιων οικοπέδων και σπιτιών υψώνουν φράχτες και απαγορευτικές πινακίδες, για να εμποδίσουν τη διέλευση των επισκεπτών οδικώς, ακυρώνοντας στην πράξη την επιταγή του άρθρου 24 του συντάγματος που κατοχυρώνει την ελεύθερη πρόσβαση των πολιτών στη θάλασσα. Οσο για την άλλη δίοδο προς την ακτή, τα κακοτράχαλα και επικλινή μονοπάτια δεν προσφέρονται για τους πολλούς.

H Κύθνος αποτελεί ένα από τα ελάχιστα νησιά που ακόμα παραμένουν παρθένα. Για το λόγο αυτόν προσελκύει τουρίστες που αναζητούν ακόμα το ανεπεξέργαστο και το αυθεντικό του τοπίου και των ανθρώπων. «Για να κολυμπήσεις, όμως, σε καταγάλανα νερά, πρέπει να είσαι σε καλή φυσική κατάσταση», με είχε προειδοποιήσει ένας φίλος που παραθερίζει χρόνια στο νησί με το ορεινό ανάγλυφο, λέγοντάς μου χαρακτηριστικά: «Νοίκιασε τζιπ, φόρεσε αθλητικά παπούτσια και κάνε μια... ευχή». Δεν άργησα να καταλάβω το πνεύμα των συμβουλών του. Ξαφνικά και ενώ οδηγείς -η άλλη επιλογή είναι τα συνήθως πετρώδη και επικλινή μονοπάτια- για να φτάσεις στην πολυπόθητη παραλία, μια μάντρα ή μια ταμπέλα ορθώνεται μπροστά σου και σε κάνει να νιώθεις παρείσακτος. «Ιδιωτική περιουσία - ιδιωτικός δρόμος - κτήμα τάδε» αναγράφεται λίγα μέτρα από το κύμα, αφού τα οικόπεδα ξεκινούν από ψηλά στους λόφους και φτάνουν μέχρι τη θάλασσα. «Επιτρέπεται άραγε να συνεχίσουμε;» αναρωτιόμουν, ενώ στο βάθος έβλεπα τη θάλασσα να με καλεί. Σε αυτό το δίλημμα βρέθηκα ουκ ολίγες φορές.

Την πρώτη μέρα στόχος μας ήταν να κολυμπήσουμε στην παραλία της Γαϊδουρόμαντρας. Ξεκινήσαμε με πολλές προσδοκίες, μέχρι που σε κάποιο σημείο «κοντοσταθήκαμε»: η ποιότητα του χωματόδρομου γινόταν απαγορευτική ακόμα και για αυτοκίνητο 4x4, αλλά εμείς δεν πτοηθήκαμε, γιατί διακοπές σημαίνει περιπέτεια. Ετσι, πεζή στρίψαμε αριστερά, όπου μας υποδέχτηκε μια ανοικτή καγκελόπορτα - νιώσαμε απέραντη ευγνωμοσύνη για τον ιδιοκτήτη. Στο βάθος μάς περίμενε ένας μικρός κολπίσκος σπάνιου φυσικού κάλλους, μα εις μάτην. Για να φτάσουμε εκεί, έπρεπε να διασχίσουμε την αυλή τριών παραθαλάσσιων σπιτιών. Ετσι, πήραμε το δρόμο για τη Μεγάλη Γαϊδουρόμαντρα με περισσότερες ελπίδες. Εκεί, όποιος έχει αντοχές καταφέρνει να κολυμπήσει, αφού όμως πρώτα κατεβεί μια μεγάλη τσιμεντένια σκάλα που οδηγεί στην παραλία, μια που οι άλλες δίοδοι έχουν ευγενικά αποκλειστεί από οικίες που έχουν αναρτήσει απαγορευτικά. Αν περάσεις δηλαδή τους άθλους του Ηρακλή, αποζημιώνεσαι με μια βουτιά.

Παρόμοια σκηνικά ακολούθησαν τις επόμενες μέρες σε μερικές από τις πιο όμορφες παραλίες του νησιού. Στο Σιμουσί ο φιλόξενος «τσιφλικάς» της περιοχής έχει καταβάλει κάθε προσπάθεια για να σε διώξει. Προειδοποιητική πινακίδα για το καθεστώς της περιοχής, καγκελόπορτα, μέχρι και ξερολιθιά συναντάς στο διάβα για τη θάλασσα. Και πάλι, βέβαια, με υπομονή και επιμονή τα καταφέρνεις. Στα Ποτάμια, όμως, την πιο αξιόλογη αμμουδιά της βόρειας πλευράς του νησιού, αν θες να κολυμπήσεις, πρέπει ή να είσαι καλεσμένος του ιδιοκτήτη ή να διαθέτεις σκάφος. Διαφορετικά, βγάζεις φωτογραφία των νερών με τηλεφακό. Τυπικά, υπάρχει σήμανση που υποδεικνύει ένα μονοπάτι πάνω στα βραχάκια, το οποίο όμως είναι κατεστραμμένο και επικίνδυνο. Ομοίως, υπάρχει ένας περιορισμένος χώρος στάθμευσης που έχει χωρητικότητα μάξιμουμ δύο οχημάτων. Την ημέρα που φτάσαμε στα Ποτάμια, η παραλία ήταν άδεια και στη θάλασσα διακρίναμε δύο κεφαλάκια, προερχόμενα από το γιοτ που είχε αγκυροβολήσει. Δεν νομίζουμε πως ήταν τυχαίο.

Στην παραλία του Σκύλου, πάλι, νιώθεις τυχερός αλλά εξαντλημένος όταν στρώνεις την ψάθα σου στην άμμο, αφού έχεις κατέβει πολλά μέτρα ενός άναρχου μονοπατιού. Οι ιδιοκτήτες, όμως, των γύρω μονοκατοικιών διαθέτουν άμεση και εύκολη πρόσβαση στη θάλασσα.

Μπροστά σε λουκέτα

Φυσικά, το νησί είναι προικισμένο με πολλές παραλίες, άρα ο τουρίστας μπορεί να διαλέξει κάποια άλλη. «Κατά καιρούς υπάρχουν θετικά παραδείγματα. Οταν άνοιξε ο δρόμος από την παραλία Απόκρουση της Κύθνου μέχρι την Κολώνα, τα αυτοκίνητα την πρώτη χρονιά στάθμευαν άναρχα. Την επόμενη, όμως, χρονιά διαμορφώθηκε ειδικός χώρος στάθμευσης και έτσι η αμμουδιά απελευθερώθηκε», λέει ένας ντόπιος. Το ζητούμενο, όμως, είναι ποιο μήνυμα στέλνουν οι μάντρες μπροστά στην ακρογιαλιά τόσο στους επισκέπτες όσο και στους ντόπιους. «Προβληματιζόμαστε γιατί δεν ξέρουμε ποιος κληρονόμος το επόμενο καλοκαίρι μπορεί να βάλει λουκέτο», δηλώνει οικογενειάρχης που ζει στην Κύθνο, «γι' αυτό πρέπει να μπει ένας φραγμός». Από την πλευρά του, ωστόσο, ο δήμαρχος του νησιού, κ. Αντώνης Ζαμπέτας, διευκρινίζει ότι το φαινόμενο έγινε πιο αισθητό φέτος και προτίθεται να συγκαλέσει δημοτικό συμβούλιο για την ανεύρεση λύσεων.

Ελλειψη δημόσιας γης

«Στην Κύθνο δεν υπάρχει ούτε μία σπιθαμή δημόσιας γης», τονίζει ο δήμαρχος. Κάθε στρέμμα στο νησί έχει τον ιδιοκτήτη του, όπως μαρτυρούν και οι εκτεταμένες ξερολιθιές που φτάνουν ώς το ακρωτήριο. «Κάποτε η Κύθνος ήταν γεμάτη βοσκοτόπια και οι εκτάσεις περνούσαν στην κυριότητά τους μέσω χρησικτησίας», εξηγεί κάτοικος της περιοχής. «Επίσης, οι νησιώτες δεν κολυμπούσαν και γι' αυτό η πρόσβαση στη θάλασσα γινόταν από ορεινά μονοπάτια, όπου μόνο με γαϊδουράκια μπορούσες να περάσεις. Μέχρι και τη δεκαετία του, 80 στις περισσότερες παραλίες πήγαινες με βαρκάκι», συνεχίζει. Σήμερα, ωστόσο, στο νησί έχει ξεκινήσει η τουριστική ανάπτυξη με τις συνακόλουθες αγοραπωλησίες οικοπέδων. Κυθνιοί και μέτοικοι ιδιοκτήτες συνήθως περιφράζουν την ιδιοκτησία τους και κτίζουν όσο το δυνατόν πιο κοντά στη θάλασσα. «Είναι εξωφρενικό ότι το όριο αιγιαλού δεν ορίζεται επιστημονικά, αλλά κατά περίπτωση και κατόπιν μελέτης τοπογράφου, η οποία εγκρίνεται από τις τοπικές αρχές», διευκρινίζει στο ΟΙΚΟ αρχιτέκτονας που δραστηριοποιείται στις Κυκλάδες. «Αν κάποιος εξασφαλίσει τη συναίνεση της τοπικής κοινωνίας, είναι εύκολο να αυθαιρετήσει».

Η αυθαίρετη δόμηση και η άτυπη ιδιωτικοποίηση παραλιών ως γνωστόν συναντώνται και σε άλλα μέρη, ειδικά στις Κυκλάδες. Ενδεικτικά, στην Ιο το 12% του νησιού έχει αγοραστεί από ιδιώτη, ενώ η νομοθεσία προβλέπει το 5% ως ανώτατο όριο. Σε δικαστική διαμάχη περί της ελεύθερης πρόσβασης σε παραλία πάλι της Ιου, το δικαστήριο απεφάνθη ότι ο ιδιοκτήτης οφείλει να χαράξει δρόμο μέσα από την ιδιοκτησία του, όπου θα μπορεί να περνάει πεζός και άτομο με αναπηρικό αμαξίδιο. Ωστόσο, το πιο σύνηθες είναι η διαιτησία μεταξύ δήμων και ιδιωτών. Η συμβιβαστική λύση προβλέπει ότι ο δήμος πληρώνει τη διάνοιξη δρόμου, με την προϋπόθεση ότι ο οικοπεδούχος θα επιτρέπει στον κόσμο να περνάει από την ιδιοκτησία του. «Ως δήμος δεν έχουμε τη δικαιοδοσία, ούτε όμως και την οικονομική δυνατότητα να διανοίγουμε δρόμους», αναφέρει ο κ. Ζαμπέτας. «Πρέπει να αλλάξει η νομοθεσία, που θα μας λύσει τα χέρια και θα αποκτήσουμε περισσότερες αρμοδιότητες».

Η επιταγή του συντάγματος

Σύμφωνα με το σύνταγμα και την ισχύουσα νομοθεσία, «ο αιγιαλός και η παραλία, παράκτια οικοσυστήματα, αποτελούν δημόσια κοινόχρηστα πράγματα, ανήκοντα κατά κυριότητα και εξ αδιαιρέτου σε όλους μας και δεν πρέπει να παρεμποδίζεται η ακώλυτη και ελεύθερη απόλαυσή τους, που αποτελεί το βασικό και κύριο από τη φύση προορισμό τους». Για καλύτερη ερμηνεία του νόμου απευθυνθήκαμε στην κ. Ιωάννα Κουφάκη, δικηγόρο ειδικευμένη σε θέματα περιβάλλοντος. «Το δικαίωμα του καθενός στον αιγιαλό και στην παραλία είναι αδιαπραγμάτευτο», δηλώνει στο ΟΙΚΟ. «Δεν νοείται χρησικτησία σε κοινόχρηστα πράγματα όπως ο αιγιαλός. Το γεγονός ότι η εκτός σχεδίου δόμηση επιτρέπεται ακόμα στη χώρα μας έχει ως συνέπεια την επιδείνωση του οικιστικού περιβάλλοντος, ειδικά στα μικρά νησιά που αποτελούν ευπαθή οικοσυστήματα. Αν αυτό συνδυαστεί και με την αυθαίρετη δόμηση και συνακόλουθα με την έλλειψη οδικού δικτύου και υποδομών, δημιουργείται η ως άνω κατάσταση», τονίζει η δικηγόρος. Στην ουσία, δηλαδή, όλα είναι αλληλένδετα: αν κτίσεις αυθαίρετα, θα βρίσκεσαι σε τοποθεσία χωρίς οδικό δίκτυο, το οποίο θα κατασκευάσεις εσύ και αργότερα θα οικειοποιηθείς.

Ούτε, όμως, η κατασκευή δρόμων ούτε η προστασία των παραλιών εμπίπτει στην αρμοδιότητα πολιτών. «Το οδικό δίκτυο πρέπει να κατασκευάζεται ύστερα από προηγούμενη και συνολική μελέτη και όχι αποσπασματικά, για την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων αναγκών.

Η αποτελεσματική προστασία της παραλίας και του αιγιαλού θα έπρεπε να προκύπτει από τη συνεργασία των αρμόδιων αρχών», εξηγεί η κ. Κουφάκη.

Το οξύμωρο βέβαια είναι ότι «μολονότι η Ελλάδα απέκτησε Υπουργείο Περιβάλλοντος, η διαχείριση της παραλίας και του αιγιαλού εξακολουθεί να είναι αρμοδιότητα του Υπουργείου Οικονομικών». Εχει, τελικά, δικαιοδοσία ο δήμος να κατεδαφίσει τις μάντρες που εμποδίζουν την πρόσβαση; «Ο δήμος δεν έχει τέτοια δικαιοδοσία, αλλά έχουν οι συναρμόδιες αρχές, δηλαδή το Λιμενικό, η Κτηματική Υπηρεσία και η οικεία Περιφέρεια». Οσοι έχουν καλή μνήμη θα θυμούνται ότι η μπουλντόζα που γκρέμισε τη θρυλική «Φαντασία» στον Αλιμο ανήκε στην Περιφέρεια Αττικής. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι τα «κλειδιά» των παραλιών τα κρατά το Υπουργείο Οικονομικών, το οποίο διαχειρίζεται τη χρήση τους, γιατί είναι εξαιρετικά προσοδοφόρα. Αραγε υπάρχει φως στο τούνελ; Οπως φαίνεται, αρχικά θα πρέπει να ξεριζωθεί η εσφαλμένη άποψη ότι η παραλία είναι εμπόρευμα και το Υπουργείο Οικονομικών να παραχωρήσει τη διαχείρισή της σε κάποιον πιο αρμόδιο φορέα.

Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΦΩΤΙΑΔΗ,
Φωτογραφίες: ΑΘΗΝΑ ΚΑΖΟΛΕΑ

http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_oiko1_1_08/09/2010_1292553