AΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΔΙΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ

Τα παρακάτω Συμπεράσματα-Στόχοι, είναι αυτονόητο ότι τιθενται στην κρίση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των Τοπικών Κοινωνικών Φορέων, των Τοπικών Κοινωνιών. Φιλοδοξούμε να αποτελέσουν αγωνιστικούς-διεκδικητικούς στόχους των κοινωνικών κινημάτων, χωρίς την παρουσία των οποίων κανένας στόχος δεν είναι εφικτός. Είναι φανερό ότι καμιά στρατηγική δεν μπορεί να αντιστρέψει τη σημερινή στρεβλή, άνιση, κοινωνικά άδικη και περιβαλλοντικά καταστροφική ανάπτυξη, αν δεν υπάρξουν αλλαγές συσχετισμών σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, αν δεν υπάρξει μια άλλη πορεία σε αντινεοφιλελεύθερη κατεύθυνση.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

1) Το Αρχιπέλαγος μας αποτελείται από εκατοντάδες νησιά και βραχονησίδες, δεκάδες από τα οποία είναι κατοικημένα. Παρότι στο σύνολο του θεωρείται μοναδικό μνημείο της φύσης με πολιτισμό και ιστορία χιλιετιών, σήμερα οι κάτοικοι του υφίστανται τις συνέπειες των πολιτικών που οδήγησαν στην άνιση ανάπτυξη, στην έλλειψη οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, στη συνέχιση της απομόνωσης και της περιβαλλοντικής υποβάθμισης.

Τα νησιά μας δεν προσφέρουν σημαντικές ευκαιρίες κέρδους για τους κατοίκους του. Ο κατακερματισμούς του χώρου, η απόσταση τους από τις άλλες μεγάλες αγορές, το μεγάλο κόστος μεταφοράς των προϊόντων καθώς επίσης και η μικρή και περιορισμένη «εσωτερική αγορά» τους, δεν «ευνοεί τις επενδύσεις» και τα κάνει να μην είναι «ανταγωνιστικά». Οι κάτοικοι τους, διεσπαρμένοι σε πολλές δεκάδες μικρά και μεγάλα νησιά δεν αποτελούν μια κρίσιμη μάζα καταναλωτών που θα έκανε «ανταποδοτικές» μεγάλες επενδύσεις.

Αποτελούν όμως ευκαιρίες κέρδους για τα μεγάλα κερδοσκοπικά συμφέροντα, που επιβουλεύονται το φυσικό κάλλος και τις ιδανικές συνθήκες που προσφέρει ο ήλιος, ο αέρας, η θάλασσα. Σημαντικές υποδομές όπως η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, οι μεταφορές και κυρίως η γη ανοίγουν την όρεξη του μεγάλου κεφαλαίου. Αυτά προσφέρουν ευκαιρίες κέρδους για τους εφοπλιστές, τις μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες, το τραπεζικό κεφάλαιο και τους επίδοξους μεγαλοεπενδυτές στον τομέα της ενέργειας.

Για αυτό το λόγο, στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που όλα αυτά τα χρόνια ακολουθούν τα δύο μεγάλα κόμματα, δεν παίρνουν υπόψη τους τις ανάγκες των κατοίκων των νησιών μας και αντιστρατεύονται λογικές βιώσιμης ανάπτυξης. Αντίθετα κυριαρχούν λογικές απορρόφησης πόρων, χωρίς σχεδιασμό και προτεραιότητες, με γνώμονα την εξυπηρέτηση πελατειακών και ψηφοθηρικών επιδιώξεων, αλλά και μικροκομματικών - μικροτοπικών συμφερόντων.

Το τυχαίο και το αυθαίρετο κυριαρχεί.

Αυτός είναι και ο λόγος που το μοντέλο ανάπτυξης των νησιών, στηρίχτηκε κυρίως στον μαζικό τουρισμό και την εμπορευματοποίηση της γης και όχι στην ικανοποίηση των αναγκών των νησιωτών. Αυτό το μοντέλο, παρά τα κονδύλια που εισέρευσαν, παρά τις υποδομές που έγιναν, οδήγησε σε κοινωνική και περιβαλλοντική υποβάθμιση της ζωής σε αυτά. Για πολλά νησιά, η πληθυσμιακή συρρίκνωση και γήρανση, η εγκατάλειψη παραγωγικών δραστηριοτήτων, σημαντικών για τις τοπικές οικονομίες και κοινωνίες, η εποχιακή απασχόληση, έχουν σαν αποτέλεσμα, οι κάτοικοι τους να εξαρτούνται, για την ικανοποίηση ακόμα και των πιο στοιχειωδών αναγκών τους, από το κέντρο.

O κίνδυνος, μετά από δύο η τρείς γενιές να μην υπάρχει παραγωγικό δυναμικό σε πολλά από τα νησιά μας είναι σήμερα κάτι παραπάνω από υπαρκτός.

2) Οι κάτοικοι των νησιών βιώνουν καθημερινά συνθήκες έντονης ανασφάλειας που προέρχονται από το γεγονός ότι βασικές κοινωνικές υπηρεσίες και αγαθά, όπως είναι η υγεία, η μετακίνηση και μεταφορά, η ενέργεια, η εκπαίδευση, ο πολιτισμός, όχι μόνο δεν ικανοποιούνται αλλά υποβαθμίζονται καθημερινά.

Ιδιαίτερα δύσκολη γίνεται καθημερινά η ζωή των πλέον ευάλωτων ομάδων του νησιώτικου πληθυσμού δηλαδή των γυναικών, της νεολαίας, των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα, των μεταναστών και των συνταξιούχων. Ειδικότερα η νεολαία που δεν βρίσκει εύκολα διεξόδους σε μια αγορά εργασίας που χαρακτηρίζεται από το μικρό μέγεθος τα εγκαταλείπει. Οι εργαζόμενοι στις χιλιάδες μικρές επιχειρήσεις ασφυκτιούν ανάμεσα στους χαμηλούς μισθούς, την (τις περισσότερες φορές) ανασφάλιστη εργασία και την ακρίβεια που εξανεμίζει τα εισοδήματα τους.

3) Η μέχρι σήμερα στρεβλή, ανορθολογική και ανεξέλεγκτη χωρίς όρια ανάπτυξη, άφησε πίσω της σοβαρές καταστροφικές συνέπειες στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Έβαλε υποθήκες για μια μη αντιστρέψιμη πορεία, που θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα στον οικονομικό μαρασμό.

Οι πόλεις του αιγαιοπελαγίτικου συμπλέγματος, αναπτύσσονται άναρχα, αναπαράγοντας ένα μοντέλο δόμησης και λειτουργίας που αντιγράφει τα πρότυπα των μεγαλουπόλεων δημιουργόντας ασφυκτικές συνθήκες ζωής και κίνησης στους κατοίκους τους. Η ενδοχώρα και τα χωριά μας ερημωμένουν, ενώ οι εκτός σχεδίου περιοχές μετατρέπονται από αγροτική γη σε οικόπεδα με ότι αυτό συνεπάγεται για την πρωτογενή παραγωγή και το περιβάλλον. Η εμπορευματοποίηση των δημοσίων χώρων (πεζοδρομίων, παραλιών, πλατειών) καθώς επίσης και η υποβάθμιση της ποιότητας ζωής, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες, επιβαρύνει τόσο τους κατοίκους, όσο και τους τουρίστες-επισκέπτες.

4) Μετά από τρία ΚΠΣ, στα περισσότερα νησιά και ειδικότερα στα μικρότερα από αυτά σοβαρές ελλείψεις υποδομών υγείας, παιδείας, καθώς και περιβάλλοντος (διαχείριση απορριμμάτων και λυμάτων) εξακολουθούν να υπάρχουν, ενώ πολλά λιμάνια είναι επικίνδυνα και ακατάλληλα για προσέγγιση σύγχρονων πλοίων, με ότι αυτό σημαίνει για την καθημερινή διαβίωση των πολιτών.

Το ΕΣΠΑ (Δ' ΚΠΣ), που αποτελεί το τελευταίο ουσιαστικά χρηματοδοτικό εργαλείο της χώρας μας, διαφαίνεται ήδη, ότι δεν θα μπορέσει να καλύψει τους στόχους και τις αναπτυξιακές ανάγκες του νησιωτικού χώρου (οικονομική- κοινωνική συνοχή, άρση της απομόνωσης) ούτε την περίοδο 2007 - 2013, αφού θα το διαχειρίζεται ένας συγκεντρωτισμός μηχανισμός, η Υπερπεριφέρεια Κρήτης και Νήσων Αιγαίου (ουσιαστικά το Υπουργείο Οικονομίας), ερήμην της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των τοπικών κοινωνιών. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι, δύο και πλέον χρόνια από την έναρξη της διαχειριστικής περιόδου, δεν έχει εκταμιευτεί ούτε ένα ευρώ, ενώ οι πιστοποιήσεις των τελικών δικαιούχων καθυστερούν χαρακτηριστικά

5) Η Νησιωτικότητα που έχει θεσμοθετηθεί τόσο από τις Ευρωπαϊκές Συνθήκες, όσο και από το Ελληνικό Σύνταγμα, μέχρι σήμερα αποτελεί κενό γράμμα, διότι οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ δεν ενδιαφέρθηκαν να τις μετουσιώσουν σε εξειδικευμένες πολιτικές στο νησιωτικό χώρο. Η Αριστερά οφείλει να επεξεργασθεί ολοκληρωμένες θέσεις για τη νησιωτική πολιτική, έτσι ώστε να συγκροτηθεί η στρατηγική των πολιτικών και κοινωνικών αγώνων για μια βιώσιμη – αειφόρο ανάπτυξη σε όφελος των νησιών και του κοινωνικού συνόλου

6) Στις σημερινές συνθήκες της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης τα νησιά μας είναι τα πλέον ευάλωτα. Σε πολύ μεγάλο βαθμό η οικονομία των νησιών είναι εξαρτημένη και στηρίζεται στις εισαγωγές προϊόντων και υπηρεσιών. Η κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών που παράγονται τοπικά υποχωρεί. Δεν υπάρχει «αυτάρκεια», ενώ η σχεδόν αποκλειστική εξάρτηση αρκετών νησιών από τον τουρισμό, κάνει το μέλλον τους αρκετά δύσκολο. Ήδη τα πρώτα σημάδια της κρίσης φαίνονται.

Σε αυτές τις συνθήκες καθίσταται επιτακτικά επείγον να προτείνουμε ένα σχέδιο αντιμετώπισης των συνεπειών της κρίσης, που θα παίρνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες των νησιωτικών κοινωνιών. Από την άλλη αυτό το σχέδιο θα πρέπει να θέτει τις βάσεις για την βιώσιμη ανάπτυξη των νησιών μας.

Βασική προϋπόθεση για την υλοποίηση αυτού του σχεδίου είναι η μεταφορά πόρων από το κέντρο στην περιφέρεια και ειδικότερα στα νησιά.

7) Για τον ΣΥΡΙΖΑ, η ικανοποίηση των σύγχρονων αναγκών των νησιωτών, περνάει μέσα από τη βιώσιμη ανάπτυξη των νησιών. Αυτή αποτελεί όρο επιβίωσης για τους νησιώτες, αφού όχι μόνο διασώζει, κατά το δυνατόν, τα μοναδικά συγκριτικά πλεονεκτήματα του αιγαιοπελαγίτικου χώρου, το περιβάλλον και τον πολιτισμό, αλλά ταυτόχρονα δίνει χώρο για ανάπτυξη κοινωνικών και οικονομικών δραστηριοτήτων στους κατοίκους των νησιών, που ταιριάζουν με τις ιδιαιτερότητες τους και τις δυνατότητες τους.

Η ριζοσπαστική αριστερά προτάσσει ένα μοντέλο ανάπτυξης για τα νησιά του Αιγαίου που στηρίζεται πρώτα και κύρια στην ικανοποίηση των σύγχρονων αναγκών των κατοίκων τους. Αυτό θα κάνει τα νησιά ελκυστικά όχι μόνο στους επισκέπτες, αλλά και για την προσέλκυση και νέων κατοίκων. Όσο πιο γρήγορα αυτή η αλήθεια κατανοηθεί, τόσο πιο σταθερά και μακροπρόθεσμα θα διασφαλιστεί η ισορροπία και η ευημερία των τοπικών κοινωνιών. Ετσι ο ΣΥΡΙΖΑ προτείνει, ένα τρόπο ζωής και παραγωγικής δραστηριότητας συμβατό με το εύθραυστο περιβάλλον και τα οικοσυστήματα των νησιών.

Το μοντέλο που προτείνουμε, έρχεται σε σύγκρουση με τις νεοφιλελεύθερες επιλογές και την επιχειρούμενη εφαρμογή τους στα νησιά από τους κεντρικούς και τοπικούς εκπροσώπους του δικομματισμού. Οι αναπτυξιακές μας επιλογές δεν μπορούν να προχωρήσουν χωρίς αντιστάσεις, χωρίς συγκρούσεις και χωρίς την ενεργό και ουσιαστική συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών.

Να γιατί πρέπει να διαμορφωθούν ευρύτερες τοπικές κοινωνικές συμμαχίες. Που όχι μόνο θα αντιστέκονται στις νεοφιλελεύθερες λογικές και πολιτικές, αλλά, πολύ περισσότερο, θα διαμορφώνουν και θα προτάσσουν ένα άλλο μοντέλο για την πορεία των νησιών μας. Ένα άλλο μοντέλο για την ίδια τη ζωή μας.

Και σήμερα υπάρχουν αντιστάσεις.

Αγρότες και κτηνοτρόφοι διεκδικούν το δικαίωμα να ζουν με αξιοπρέπεια στον τόπο τους. Να ζουν από την εργασία τους παράγοντας ασφαλή και υγιεινά τρόφιμα.

Παραγωγοί και έμποροι διεκδικούν το δικαίωμα να ζουν, διατηρώντας την ποιότητα ζωής τους. Παράγουν ποιοτικά προϊόντα και υπηρεσίες. Με σεβασμό στο περιβάλλον και στον συνάνθρωπό τους.

Εργαζόμενοι κινητοποιούνται δίνοντας το παρόν στην μάχη για την υπεράσπιση των κοινωνικών τους δικαιωμάτων.

Γυναίκες οργανώνονται και διεκδικούν, με την δημιουργία συνεταιρισμών, το δικαίωμα της συντήρησης των οικογενειών τους και της συμμετοχής στην τοπική κοινωνία τους.

Ομάδες πολιτών διεκδικούν το δικαίωμα στον πολιτισμό. Παράγουν οι ίδιες πολιτισμό.

Ομάδες και συλλογικότητες να υπερασπίζονται το περιβάλλον και να διεκδικούν περισσότερους δημόσιους χώρους στην πόλη και τα χωριά μας.

Ομάδες συμπολιτών μας υπερασπίζονται έμπρακτα τους χιλιάδες οικονομικούς μετανάστες που φθάνουν στις ακτές μας .

Αυτές οι πρωτοβουλίες πρέπει να πολλαπλασιαστούν και να μετατραπούν σε ένα πολιτικό πρόγραμμα, που θα διεκδικεί, όχι για λογαριασμό της, αλλά, μαζί με τη νησιωτική κοινωνία, το δικαίωμα στο αυτονόητο: Να ζήσουμε στον τόπο που γεννηθήκαμε ή που επιλέξαμε. Αυτό το πολιτικό πρόγραμμα, πρέπει να υποστηρίζεται από ένα τοπικό εναλλακτικό αναπτυξιακό σχέδιο που θα τοποθετεί την νησιωτική κοινωνία μας, την εργασία, τους ανθρώπους και το περιβάλλον πάνω από τις αγορές και τα κέρδη.

Ακτοπλοΐα - μεταφορές

8) Κομβικό στοιχείο για την άρση της απομόνωσης της νησιωτικής Ελλάδας και της σύγκλισης, αποτελούν οι ασκούμενες πολιτικές στον τομέα των μεταφορών και της Ακτοπλοϊας. Φαίνεται ότι το αυτονόητο δικαίωμα των κατοίκων των νησιών αλλά και των επισκεπτών για ανεμπόδιστη μετακίνηση ανθρώπων και προϊόντων δώδεκα μήνες το χρόνο τόσο προς την ηπειρωτική Ελλάδα, όσο και μεταξύ των νησιών, δεν είναι κατανοητό από τις διαχρονικά ασκούμενες πολιτικές, που χρησιμοποιούν τους νησιώτες ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Αντί η ακτοπλοϊκή διασύνδεση να αποτελεί κοινωνικό δικαίωμα, αυτή έχει παραδοθεί πλήρως στα συμφέροτα των εφοπλιστών, που λυμαίνονται μέσω των καρτέλ που έχουν συστήσει είτε τις γραμμές φιλέτο, είτε τις γραμμές δημοσίου συμφέροντος, μέσω συνεχώς αυξανόμενων επιδοτήσεων, σε βάρος των ελλήνων φορολογουμένων.

Σήμερα ζούμε την ολόπλευρη κρίση του «συστήματος μεταφορών και επικοινωνιών» των νησιών μας, αφού:

Δεν αντιμετωπίζονται ολοκληρωμένα οι ολοένα και μεγαλύτερες ανάγκες μεταφοράς ανθρώπων και προϊόντων από και προς τα νησιά.

Η κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη αντίληψη που ισχυρίζεται ότι αυτές τις ανάγκες μπορεί να καλυφθούν από τον ανταγωνισμό, έχει διαψευσθεί και διαψεύδεται καθημερινά στην πράξη.

Η «αγορά» δεν ενδιαφέρεται να ανταποκριθεί στις ανάγκες μετακίνησης του νησιώτη, εαν δεν αποφέρει τα υπέρογκα κέρδη για τους εφοπλιστές.

Τα περισσότερα νησιά βαφτίζονται “άγονα” για να διεκδικούν οι ακτοπλοϊκές εταιρείες, ολοένα και περισσότερες επιδοτήσεις, σε βάρος των ελλήνων φορολογουμένων

Αποτέλεσμα: Το σύστημα μεταφορών που διαμορφώθηκε δεν εξυπηρετεί τους κατοίκους των νησιών μας, δεν εξυπηρετεί τους επισκέπτες, δεν εξυπηρετεί τις εμπορευματικές μεταφορές, δεν εξυπηρετεί την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του νησιωτικού χώρου τόσο σε σχέση με την ηπειρωτική χώρα όσο και ενδονησιωτικά δημιουργώντας μεγάλες ανισότητες μεταξύ των πολιτών.

9) Για το ΣΥΡΙΖΑ η ακτοπλοϊκή συγκοινωνία και οι μεταφορές αποτελούν κοινωνικό αγαθό και προϋπόθεση της όποιας ανάπτυξης του νησιωτικού χώρου, αποτελούν κομβικό στοιχείο για την βιώσιμη ανάπτυξη στα νησιά, την άρση της απομόνωσης τους, τη σύγκλιση τους με την ηπειρωτική Ελλάδα. Ταυτόχρονα οι ενδομεταφορές μπορούν να υποστηρίξουν αποφασιστικά την ανάπτυξη μιας κοινής νησιωτικής ταυτότητας, που είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την ενίσχυση της κοινής δράσης και της δικτύωσης τοπικά και ενδοπεριφερειακά των νησιωτικών κοινωνιών.

Προτείνουμε: Ένα ολοκληρωμένο σύστημα παροχής των αναγκαίων υπηρεσιών μεταφοράς με:

α) Θεσμική κατοχύρωση με νομοθετική ρύθμιση ενός ελάχιστου δημόσιου συγκοινωνιακού δικτύου στο θαλάσσιο χώρο της πατρίδας μας όπως και στην στερεά Ελλάδα με ισχυρή ακτοπλοΐα με ταχτικές, προγραμματισμένες, γρήγορες και ασφαλείς συνδέσεις. Έτσι θα απαλλαγούμε από την ομηρία των διαγωνισμών των «άγονων γραμμών και των γόνιμων εφοπλιστών.

β) δημόσιου χαρακτήρα εθνικό αερομεταφορέα (Ολυμπιακή) με συνεχή βελτίωση αεροπορικών υπηρεσιών για τα νησιά.

γ) ενθάρρυνση και ενίσχυση της χρησιμοποίησης και άλλων μέσων όπως υδροπλάνα, ελικόπτερα, κλπ για την κάλυψη ειδικών αναγκών.

Αυτό το σύστημα των πολλαπλών και συμπληρωματικών μέσων πρέπει να έχει ένα ενιαίο κέντρο επιτελικής διεύθυνσης, προγραμματισμού εποπτείας και ελέγχου.τη δημιουργία ενός δημόσιου - κοινωνικού φορέα παροχής ακτοπλοϊκών υπηρεσιών. Ο φορέας αυτός θα είναι υπεύθυνος για τη ναυπήγηση ή την αγορά πλοίων. Τα πλοία αυτά, θα διαχειρίζεται ο ίδιος όπως συμβαίνει στη Φινλανδία. Ο φορέας αυτός, όμως, μπορεί να αναθέτει τη διαχείριση κάποιων απ’ αυτά τα πλοία με leasing ή με προγραμματικές συμφωνίες στην τοπική αυτοδιοίκηση, όπως συμβαίνει στη Δανία ή και σε άλλους φορείς όπως εταιρίες λαϊκής βάσης νέου τύπου με συμμετοχή και της Αυτοδιοίκησης Ως πρώτιστο καθήκον και αποστολή του θα έχει την εξασφάλιση της κάλυψης των λεγόμενων άγονων γραμμών, της σύνδεσης των νησιών μεταξύ τους και της ρυθμιστικής του παρέμβασης συνολικά στο σύστημα των ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών. Η ύπαρξη ενός τέτοιου δημόσιου φορέα δεν αποκλείει τη δράση ιδιωτικών εταιριών. Όμως, οι ιδιωτικές εταιρίες πρέπει να υπόκεινται σε ένα πλαίσιο αυστηρότατων κανόνων που να ανταποκρίνονται στον κοινωνικό χαρακτήρα των υπηρεσιών και στους κανόνες ασφάλειας.

Ως συνέπεια μιας τέτοιας αντίληψης, προτέινουμε επίσης άμεσα μέτρα για την αντιμετώπιση της ακρίβειας των εισιτηρίων. Προς αυτή την κατεύθνση βασικό μέτρο αποτελεί η καθιέρωση της αρχής του «μεταφορικού ισοδύναμου». Ίδιος ναύλος για ίσο μεταφορικό έργο. Ίση μεταχείριση πολιτών ανάμεσα στα νησιά και στην ηπειρωτική χώρα.

Τέλος, θεωρούμε ότι η έμπρακτη αναγνώριση της «νησιωτικότητας», συνδέεται με την διεκδίκηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση πρόσθετων κονδυλίων για αγορά νέων ή και επισκευή πλοίων, κατά προτεραιότητα στα ελληνικά ναυπηγεία.

Τοπική Ανάπτυξη

10) Η Βιώσιμη (αειφόρος) ανάπτυξη, απαιτεί την εφαρμογή ενός συνόλου δράσεων και πολιτικών, άρρηκτα συνδεδεμένων μεταξύ τους, έτσι που να συγκροτούν στοιχεία μιας ενιαίας στρατηγικής. Τα υφιστάμενα εργαλεία άσκησης πολιτικής στο νησιωτικό χώρο, που σήμερα εκφράζονται κυρίως με το «εθνικό χωροταξικό πλαίσιο», το «χωροταξικό πλαίσιο για τον τουρισμό» καθώς και το αντίστοιχο για τις «ανανεώσιμες πηγές ενέργειας» είναι ανεπαρκέστατα, δεν ανταποκρίνονται στις νησιωτικές ιδιαιτερότητες και αντιστρατεύονται τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης

Πρέπει ιδιαίτερα να σημειώσουμε το γεγονός ότι στο Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο απουσιάζει ο ανατολικός άξονας της Χώρας, ένας Ανατολικός Νησιωτικός Άξονας από το Βόρειο Αιγαίο ως την Κρήτη. Στις προτάσεις που προβάλλονται από τη δική μας πλευρά αυτό το ζήτημα παίζει κεντρικό ρόλο. Γιατί αυτός ο ανατολικός άξονας είναι απαραίτητος για την εδαφική συνοχή ως προς τα νησιά του Αιγαίου, για δίκαιη κατανομή των φυσικών πόρων και για ίση προσβασιμότητα προς όλες τις περιφέρειες της χώρας. Ένας τέτοιος άξονας οφείλει να ενισχύσει το ρόλο των συγκοινωνιών και των βασικών υπηρεσιών στα νησιά, έτσι ώστε να εντάσσεται και το Αιγαίο σε ένα πολυκεντρικό αναπτυξιακό πρότυπο με όραμα, με κριτήριο την αειφορία και το σεβασμό στο περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά.

11) Ο Χωροταξικός Σχεδιασμός, που αποτελεί πρωταρχική προϋπόθεση αειφορικής ανάπτυξης, θα πρέπει να έχει ως κύριο στόχο τον καθορισμό ζωνών και χρήσεων γης (οικιστική, τουριστική, γεωργική, βιομηχανική, φυσικού κάλλους κλπ), μέσα από τις οποίες θα προκύπτουν σαφώς και οι αντίστοιχοι όροι δόμησης, καθώς και οι περιοχές απόλυτης ή μερικής προστασίας. Στα πλαίσια αυτά η κάλυψη των οικιστικών αναγκών, τόσο για μόνιμη, όσο και για παραθεριστική κατοικία, θα πρέπει να βασιστεί στη σταδιακή κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης με ταυτόχρονη σχεδιασμένη επέκταση των σημερινών οικισμών, καθώς και στο ζωντάνεμα – μέσα από κατάλληλα κίνητρα – των παλιών ερειπωμένων και εγκαταλελειμμένων οικισμών, με σεβασμό στην παράδοσιακή αρχιτεκτονική. Σε αυτή τη λογική, θα μπορούσε να προωθηθεί μια πολιτική τοπικού αναδασμού των ιδιοκτησιών, καθώς και δυνατότητα μεταφοράς του συντελεστή δόμησης.

Συνδεδεμένες με τις χρήσεις γης, πρέπει να είναι και οι αντικειμενικές αξίες, σε αντίθεση με το σημερινό γενικευμένο και ισοπεδωτικό τρόπο που λειτουργεί αντικειμενικά υπέρ των ξένων μεγάλων επενδυτών και αποθαρρυντικά για τον ντόπιο πληθυσμό.

Για να διασφαλιστούν πραγματικά οι όροι για βιώσιμη-αειφόρο ανάπτυξη του νησιωτικού χώρου, οφείλουμε να συμπεριλάβουμε στα κριτήρια της αειφορίας, τη φέρουσα ικανότητα του κάθε νησιού. Κατά συνέπεια η υλοποίηση αναπτυξιακών επιλογών, θα πρέπει να συνυπολογίσει και την εκπόνηση των ειδικών μελετών χωρητικότητας για κάθε νησί.

12) Ο Τουρισμός, που αποτελεί και την κύρια οικονομική δραστηριότητα στο νησιωτικό χώρο, πρέπει να αποκτήσει ποιοτικά χαρακτηριστικά και να αναπτυχθεί κυρίως μέσα από τις μορφές του εναλλακτικού τουρισμού. Η ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού σε όλες του τις μορφές, (φυσιολατρικός–οικολογικός, αγροτουρισμός, γεωλογικός, πολιτιστικός, αρχαιολογικός, βιομηχανικός, καταδυτικός, ιαματικός, συνεδριακός, θρησκευτικός κλπ.), σε αντίθεση με το μοντέλο του μαζικού τουρισμού (ήλιος και θάλασσα) που γνωρίσαμε μέχρι σήμερα, αποτελεί τη σύγχρονη μορφή του τουρισμού, που μπορεί να συμβάλλει στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, να αυξήσει σημαντικά το τουριστικό ρεύμα, να δώσει ώθηση και σε άλλους παραγωγικούς τομείς, να στηρίξει την παραμονή των κατοίκων και ιδιαίτερα των νέων στα νησιά.

13) Το Ενεργειακό αντιμετωπίζεται μέχρι σήμερα ως πρόβλημα αντιμετώπισης της διαρκώς αυξανόμενης ζήτησης και όχι ως στοιχείο αναπτυξιακού-παραγωγικού μοντέλου και καταναλωτικών συμπεριφορών. Σε μια περίοδο σοβαρών κλιματικών αλλαγών, μια ήπια ενεργειακή πολιτική, πρέπει να βασιστεί σε δύο άξονες α) σε πολιτικές εξοικονόμησης ενέργειας, με χρήση πιο οικονομικών κινητήρων και λαμπτήρων, ενώ ο βιοκλιματικός τρόπος δόμησης μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική μείωση των καταναλώσεων και β) στην ορθολογική αξιοποίηση των ΑΠΕ, με σεβασμό στην κλίμακα του νησιωτικού χώρου. Είμαστε σαφώς υπέρ της αξιοποίησης τους, με την προϋπόθεση κατάθεσης από την Τοπική Αυτοδιοίκηση Ειδικού Χωροταξικού για κάθε νησί. Δεν συμφωνούμε με τη μετατροπή των νησιών μας σε εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (π.χ. με την εγκατάσταση υπερμεγέθων αιολικών πάρκων), αλλά δεν αποδεχόμαστε υποχρεωτικά και τη λογική των ορίων της ενεργειακής αυτάρκειας, στο βαθμό που μπορούν να αντιμετωπιστούν ενεργειακές ανάγκες γειτονικών νησιών και ταυτόχρονα αυτό να λειτουργήσει υπέρ της ελάφρυνσης βεβαρυμένων οικολογικά περιοχών (Μεγαλόπολη, Πτολεμαϊδα κλπ.).

Δεν συμφωνούμε επίσης με οποιαδήποτε σκέψη για χρήση της πηρυνικής ενεργειας για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειες

Σήμερα για ισορροπημένη ενεργειακή πολιτική, που θα αξιοποιεί, τη λειτουργία των θερμικών εργοστασίων, τις ΑΠΕ, τα υβριδικά συστήματα, είμαστε υπέρ της διασύνδεσης των νησιών είτε μεταξύ τους, είτε με την ηπειρωτική Ελλάδα, είτε με τις Μικρασιατικές ακτές και ταυτόχρονα ζητάμε την άμεση αντιμετώπιση των προβλημάτων λειτουργίας των ρυπογόνων εργοστασίων.

14) Ιδιαίτερη σημασία για την αειφορική και ισόρροπη ανάπτυξη των νησιών, αλλά και για την παραμονή των κατοίκων σε πολλά από αυτά έχει η στήριξη του αγροτικού κόσμου τους, των αλιέων, των γεωργών και των κτηνοτρόφων. Αντιμετωπίζουμε το πρωτογενή τομέα στα νησιά ως ένα ενιαίο χώρο, ως ένα σύνολο δραστηριοτήτων μέσα από τις οποίες:

• παράγονται υλικά αγαθά, τρόφιμα, δηλαδή αγαθά απαραίτητα για την διατροφή και επιβίωση των κατοίκων των νησιών και των επισκεπτών τους. Μας ενδιαφέρει ζωηρά τα τρόφιμα αυτά, να είναι προσιτά, δηλαδή φθηνά αλλά και υγιεινά και ασφαλή για αυτούς που θα τα καταναλώσουν.
• Υποστηρίζεται η απασχόληση, η διατήρηση και η αύξηση των θέσεων εργασίας.
• Προστατεύεται το περιβάλλον γιατί όλες οι εφαρμοζόμενες τεχνικές οφείλουν όχι μόνο να το σέβονται αλλά και να το περιφρουρούν.

Σε αυτά τα πλαίσια απαιτούνται:

Δημόσιες πολιτικές για την ενίσχυση της «κοινωνικής θέσης» των αγροτών των κτηνοτρόφων και των αλιέων

Ξεκάθαρες πολιτικές για την ενίσχυση της συλλογικής δράσης τους, για την ενίσχυση της διαπραγματευτικής τους θέσης ώστε να μπορούν να υπερασπιστούν με αξιώσεις το μόχθο τους, το εισόδημα τους, το δικαίωμα τους να ζήσουν με αξιοπρέπεια.

Μέτρα μείωσης της ψαλίδας τιμών παραγωγού και καταναλωτή

Γενναία χρηματοδοτικά μέτρα και πολιτικές για την δραστική μείωση του κόστους καλλιέργειας και παραγωγής

Δημόσιες πολιτικές για την δημιουργία και αποτελεσματική λειτουργία υποδομών στήριξης της Γεωργίας και της Κτηνοτροφίας, για τη στήριξη των αγροτών και των κτηνοτρόφων.

Πολιτικές υποστήριξης για όλα βασικά αγροτικά προϊόντα σε κάθε νησί ξεχωριστά.

Στο πλαίσιο αυτό μεγάλη σημασία έχει η μεταποίηση της τοπικής παραγωγής σε τρόφιμα, η προώθηση των προϊόντων ονομασίας προέλευσης, ενώ ξεχωριστή διάσταση πρέπει να πάρει η στήριξη της βιολογικής γεωργίας και της κτηνοτροφίας (αειφορική διαχείριση των βοσκοτόπων) με στόχους τη μείωση της ρύπανσης, την προστασία της άγριας χλωρίδας και πανίδας, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και του αγροτικού τοπίου, την αειφορική διαχείριση των εδαφικών πόρων, την προστασία της δημόσιας υγείας.

Σχετικά με την αλιεία, οφείλουμε να στηρίξουμε την παράκτια αλιεία, που βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο από τη βιομηχανική αλιεία (ανεμότρατες, γρι γρι), που καταστρέφει το βυθό και το γόνο, ενώ υποστηρίζεται από μεγάλα οικονομικά συμφέροντα.

Η ανάπτυξη «θαλάσσιων αποθεμάτων» περιοχών δηλαδή στις οποίες θα προστατεύονται τα ενδιαιτήματα και η ποικιλία της θαλάσσιας ζωής, μπορούν να αποτελέσουν μια μορφή προστασίας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων που θα έχει ταυτόχρονα και ευεργετικές συνέπειες στην αύξηση των ποσοτήτων των αλιευμάτων.

Τονίζουμε ότι το σύνολο των μέτρων και των πολιτικών στον αγροτικό χώρο θα πρέπει, πριν απ’ όλα, να απευθύνονται και να παρέχουν ειδικά κίνητρα στους νέους, έτσι ώστε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την ενασχόληση τους με την αγροτική οικονομία και την παραμονή τους στα νησιά.

15) Η κυριαρχία των μικρών και οικογενειακών επιχειρήσεων καθώς και της αυτοαπασχόλησης καθορίζει την παραγωγική φυσιογνωμία των νησιών. Οι μικρές επιχειρήσεις δημιουργούν απασχόληση Απασχολούν σημαντικά τμήματα του τοπικού δυναμικού. Σε αρκετά νησιά είναι ο μόνος τρόπος για να διατηρηθεί και να αυξηθεί η απασχόληση. Αποτελούν στοιχείο του νησιωτικού πολιτισμού και της νησιωτικής φυσιογνωμίας. Από την άλλη όμως αυτό το ίδιο το μοντέλο κάνει ιδιαίτερα ευάλωτες και εύθραυστες τις τοπικές οικονομίες, από τη στιγμή που κάνει τις όποιες παραγωγικές δραστηριότητες ευάλωτες στον ανταγωνισμό.

Κατά την γνώμη μας, άξονες διεκδίκησης αυτού το σχεδίου που πρέπει να προτείνει η ριζοσπαστική αριστερά είναι οι παρακάτω:

Προστασία και εκσυγχρονισμό του νησιωτικού παραγωγικού ιστού στην κατεύθυνση της παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών που θα ικανοποιούν τις τοπικές και περιφερειακές ανάγκες. Ενίσχυση της κοινής δράσης και της δικτύωσης τοπικά και ενδοπεριφερειακά των νησιωτικών επιχειρήσεων. Έλεγχος και περιορισμός –κατά το δυνατόν- της εγκατάστασης και λειτουργίας μεγάλων επιχειρήσεων (κυρίως λιανικού εμπορίου)

Αυξημένες χρηματικές επιχορηγήσεις για την προσέλκυση, ίδρυση και εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων όλων των νησιωτικών κλάδων και μέτρα μείωσης του λειτουργικού κόστους επιχειρήσεων, (επιχορήγηση μεταφοράς πρώτων υλών, προϊόντων και κατοίκων “μεταφορικό ισοδύναμο”, φορολογικές ελαφρύνσεις) σε συνδυασμό με την απλούστευση και εξορθολογισμό των διαδικασιών, αδειοδότησης, λειτουργίας και ελέγχου των επιχειρήσεων και την ενίσχυση της εξωστρέφειας τους.

Βελτίωση και εκσυγχρονισμό των υποδομών (ενδομεταφορών, τεχνολογιών επικοινωνίας, κλπ.)

Περιβάλλοντικές Υποδομές

16) Η πολιτική για το νερό έχει απόλυτη σχέση με την αντίληψη μας για ήπια βιώσιμη ανάπτυξη, αφού η χρήση του αποτελεί κρίσιμο, μετρήσιμο στοιχείο για την φέρουσα ικανότητα του κάθε νησιού. Η προστασία και διαχείριση του υδάτινου δυναμικού, αποτελεί για τα νησιά μας αιχμή πρώτης προτεραιότητας και απαιτεί τη χάραξη μακροπρόθεσμης στρατηγικής Η λύση των αφαλατώσεων και μάλιστα χωρίς χρήση των ΑΠΕ δεν είναι μονόδρομος και θα πρέπει ανάλογα με τις τοπικές ιδιομορφίες, να συνδυάζεται και με άλλα μέτρα (λιμνοδεξαμενές, μικρά φράγματα κλπ.).

17) Η ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων, των λυμάτων και γενικά των αποβλήτων, απαιτεί ολοκληρωμένο σχέδιο, που υπερβαίνει την αρμοδιότητα του κάθε ΟΤΑ χωριστά και χρειάζεται να ειδωθεί από μια συνολική οπτική σε επίπεδο ευρύτερων νησιωτικών συγκροτημάτων. Η αντικατάσταση των ανεξέλεγκτων χωματερών, που πρέπει σύμφωνα και με την Ε.Ε. να είχε ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2008, με τους ΧΥΤΑ, δεν αποτελεί από μόνη της λύση. Η δημιουργία των Χώρων Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ) οφείλει να είναι η κατάληξη μιας διαδικασίας που θα καταλήγουν τα υπολείμματα των σκουπιδιών, αφού έχει προηγηθεί διαχωρισμός στην πηγή, ανακύκλωση απορριμμάτων και λυμάτων, κομποστοπόίηση κλπ. Άμεσος στόχος παραμένει η κατάρτιση των Σχεδίων Διαχείρισης για τα αδρανή, τα ιατρικά και τα επικίνδυνα απόβλητα, καθώς και ο καθορισμός του τρόπου μεταφοράς των στερεών αποβλήτων. 18) Για τη διαχείριση των υγρών αποβλήτων και των λυμάτων δεν αρκεί η κατασκευή μονάδων βιολογικού καθαρισμού. Χρειάζεται να υπάρξουν σωστές μελέτες, που να καθορίζουν τον απαιτούμενο αριθμό, τη χωροθέτηση τους, καθώς και την ολοκλήρωση των αποχετευτικών δικτύων. Πριν απ’ όλα χρειάζεται η συστηματική συντήρηση των μονάδων αυτών, για να μην πέσουν σε αχρηστία, όπως δυστυχώς έχει γίνει σε αρκετές περιπτώσεις. Επίσης έχει μεγάλη σημασία η εγκατάσταση μονάδων βιολογικού καθαρισμού σε επί μέρους επιχειρήσεις, όπως σφαγεία, ελαιοτριβεία, αλλά και ξενοδοχεία κλπ.

Παιδεία - Υγεία – Πολιτισμός – Κοινωνικές υποδομές

19) Ο Πολιτισμός, η προστασία, διατήρηση και ανάδειξη της μοναδικής πολιτιστικής κληρονομιάς του αιγαιοπελαγίτικου χώρου, η ανάδειξη και αξιοποίηση των αρχαιολογικών χώρων και των μνημείων, η αναβάθμιση της λειτουργίας των μουσείων και το άνοιγμα νέων, αποτελούν στόχους πρώτης προτεραιότητας για ένα χώρο τέτοιας φυσικής και ιστορικής κληρονομιάς. Προϋπόθεση όλων αυτών είναι η γενναία αύξηση των δαπανών για τον Πολιτισμό, που μέχρι σήμερα είναι τελείως ανεπαρκείς. Ας μην ξεχνάμε ότι το Αρχιπέλαγος ολόκληρο, χαρακτηρίζεται στο σύνολο του ως μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς και ότι σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να μιλάμε για αειφορία χωρίς την διαχρονική μετάγγιση των πολιτιστικών αξιών και των παραδόσεων του.

20) Η στήριξη πολιτικών οικονομικής συνοχής και σύγκλισης απαιτεί κοινωνικές πολιτικές και δομές που να ανταποκρίνονται της σύγχρονες ανάγκες. Δεν μπορεί στον 21^ο αιώνα οι κάτοικοι των νησιών να ζουν υπό το κράτος της αβεβαιότητας και της ανασφάλειας και να εξακολουθούν να είναι εξαρτημένοι από το συγκεντρωτικό κράτος της Αθήνας.

Στο νησιωτικό χώρο, πέραν του κεντρικού αιτήματος για αύξηση των κρατικών δαπανών στο 5% του ΑΕΠ, απαιτείται πολύπλευρη στήριξη της δημόσιας υγείας σε όλα τα επίπεδα. Προτεινόμενα άμεσα μέτρα: ενδυνάμωση της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας με έμφαση στον τομέα της πρόληψης, κατάργηση της παροχής υγείας από τα ασφαλστικά ταμεία, αντιμετώπιση της στελέχωσης των νοσοκομείων, των Κέντρων Υγείας και των Περιφερειακών ιατρείων μέσω της πρόσθετης παροχής κινήτρων (οικονομικά, εκπαιδευτικά, υπηρεσιακής εξέλιξης κ.α.), δημιουργία Περιφερειακών ΕΚΑΒ κατάλληλα στελεχωμένων και τα οποία να διαθέτουν πτητικά και πλωτά μέσα κατάλληλα εξοπλισμένα. Για της πολυνησιακούς νομούς του Αιγαίου μπορεί να αξιοποιηθεί η θετική εμπειρία της Δωδεκανήσου, του μικρού πλωτού πολυϊατρείου “το Δελφίνι της Ελπίδας”, που λειτουργεί υπό την αιγίδα αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας με χρηματοδότηση του Υπουργείου Αιγαίου και της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης.

Απαιτείται η χάραξη μιας σύγχρονης κοινωνικής πολιτικής που να ασκείται από τις πλησιέστερες στον πολίτη υπηρεσίες. Η αντιμετώπιση των σύνθετων προβλημάτων της εποχής μας (επαγγελματική κατάρτιση, αναλφαβητισμός, στήριξη της οικογένειας, προστασία παιδιών και υπερηλίκων, χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, παραβατικότητα ανηλίκων, κ.λπ) απαιτούν επάρκεια πόρων, συγκρότηση αντίστοιχων υπηρεσιών και συντονισμό σε όλα τα επίπεδα διοίκησης και αυτοδιοίκησης.

Αντιμετώπιση των προβλημάτων της παιδείας (κτιριακές υποδομές, εξοπλισμός κλπ.) και κυρίως έγκαιρη κάλυψη των οργανικών θέσεων της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Στήριξη των δομών κοινωνικού χαρακτήρα (ολοήμερο σχολείο, τμήματα ένταξης, σχολεία ειδικής αγωγής και δεύτερης ευκαιρίας, ενισχυτική διδασκαλία) Ουσιαστική στήριξη του Πανεπιστημίου του Αιγαίου και σύνδεση του με τις τοπικές οικονομίες

Διοικητική Μεταρρύθμιση και ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης

24) Η άσκηση αειφορικών πολιτικών και βιώσιμων λύσεων, απαιτεί μια συνολική Διοικητική Μεταρρύθμιση του Κράτους και της Αυτοδιοίκησης με στόχο την αποκέντρωση αρμοδιοτήτων, υπηρεσιών και πόρων σε περιφερειακό επίπεδο. Βασικές αρχές της Διοικητικής Μεταρρύθμισης πρέπει να είναι:

α) η κατάργηση της κρατικής Περιφέρειας και όλων των αποκεντρωμένων μονοκλαδικών δομών των Υπουργείων στις περιφέρειες και τους νομούς, και η μεταφορά των αρμοδιοτήτων τους στη β’ βάθμια αιρετή Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση. Οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις θα πρέπει να ενταχθούν στην Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση, ως νομαρχιακά διαμερίσματα, αποκεντρωμένες μονάδες της περιφερειακής αυτοδιοίκησης, με αιρετά όργανα (νομαρχιακό συμβούλιο και νομάρχη)

β) Ως α’ βαθμός Αυτοδιοίκησης, με εξαίρεση τα μεγάλα νησιά πρέπει να λειτουργήσει ένας δήμος σε επίπεδο κάθε νησιού , με την προϋπόθεση της διασφάλισης των αρμοδιοτήτων των δημοτικών διαμερισμάτων (πρώην Κοινοτήτων) στο χώρο ευθύνης τους.

γ) η ανακατανομή των φορολογικών εσόδων, χωρίς την επιβολή νέων φόρων, υπέρ της Αυτοδιοίκησης

δ) η διασφάλιση της άμεσης συμμετοχής των πολιτών στην διοίκηση των υποθέσεών τους και την άσκηση της τοπικής δημοκρατίας, η ενίσχυση της άμεσης δημοκρατίας (συμμετοχικός προϋπολογισμός).

ε) η θεσμοθέτηση της Απλής Αναλογικής ως εκλογικού συστήματος σε όλα τα επίπεδα της Αυτοδιοίκησης,

στ) η διαμόρφωση μιας Αυτοδιοικητικής Ενότητας του Αιγαίου, με κατεύθυνση την έκφραση της ως ενιαίας β' βάθμιας αυτοδιοικητικής Περιφέρειας. Η διατήρηση των σημερινών νομαρχιών στο χώρο του Αιγαίου

ζ) η στήριξη και αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού που στελεχώνει τις υπηρεσίες Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης. Το διάσπαρτο του αιγαιοπελαγίτικου χώρου καθιστά το έργο των υπηρεσιών πολλαπλώς αντίξοο σε σχέση με την ηπειρωτική Ελλάδα. Απαιτούνται λοιπόν σημαντικά κίνητρα οικονομικά, υπηρεσιακά κ.α., αν θέλουμε οι υπηρεσίες να ανταποκρίνονται στοιχειωδώς στις απαιτούμενες ανάγκες

Σαν επέκταση του κειμένου ένα άρθρο(καθ υπόδειξη σχολιαστή) ενός ωραίου ανθρώπου σημαντικού επιστήμονα και συγγραφέα του Γιώργου Γραμματικάκη

Τον τόπο μας, εμείς οι Έλληνες, δεν τον αγαπούμε Από τον ΓΙΩΡΓΟ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑΚΗ Από την αδιαφορία και τη σιωπή, όσον αφορά το περιβάλλον, η χώρα μας έχει περάσει σε ένα επίπεδο γενικευμένης φλυαρίας. Η σημασία του υπογραμμίζεται παντού: σε λόγους πολιτικών και σε εκδηλώσεις κοινωνικές, στις τηλεοπτικές εκπομπές και σε δημοσιεύματα των εφημερίδων. Μεγάλες εταιρίες, τράπεζες και οργανισμοί ανακηρύσσονται υπέρμαχοι του περιβάλλοντος, ενώ τα δεινά που μας επιφυλάσσει το μέλλον περιγράφονται από όλους με μελανά χρώματα. Δεν αμφισβητείται ότι το καινοφανές αυτό ενδιαφέρον δημιουργεί κάποιες νέες προοπτικές. Οπως όμως παρατήρησε από παλιά ο Θουκυδίδης, οι Ελληνες είμαστε «θεατές των λόγων και ακροατές των έργων». Η πικρή αυτή διαπίστωση δεν εξαιρεί τα προβλήματα του περιβάλλοντος και κάνει τον δρόμο δύσβατο και μακρύ. Σε αυτόν ακριβώς τον δρόμο αναφέρονται οι υπαινιγμοί που ακολουθούν. Ο προσεκτικός αναγνώστης καλείται να τους συμπληρώσει -ή να προσθέσει άλλους. Υπαινιγμός πρώτος: Η ελληνική ιδιαιτερότητα. Την Ελλάδα χαρακτηρίζει η ποικιλία του τοπίου και μια απέραντη φυσική ομορφιά, που συνυπάρχουν με τα διάσπαρτα μνημεία σπουδαίων πολιτισμών. Ένα ήπιο κλίμα και η διαύγεια του φωτός συνοδεύουν τα χαρακτηριστικά αυτά, και καθιστούν τη χώρα μας μοναδική. Η ελληνική ιδιαιτερότητα προκαλεί συνήθως ανέξοδους ύμνους ή και εθνικιστικές εξάρσεις. Θα έπρεπε όμως πρώτιστα να οδηγεί στην αυτοκριτική: Διότι καμιά και πάλι χώρα δεν δείχνει τόσο λίγο σεβασμό, τέτοια στάση ανεύθυνη απέναντι σε όσα της χάρισε η φύση και η Τέχνη των ανθρώπων. Φαίνεται ότι τον τόπο μας, εμείς οι Έλληνες, δεν τον αγαπούμε. Δεν χάνουμε βέβαια ευκαιρία να υμνούμε τις ομορφιές του, να τονίζουμε τις πολλές του χάρες. Λίγοι όμως μόνον, άξιοι και εκλεκτοί, έκαναν τους ύμνους αυτούς στάση ζωής, και δεν αλλάζουν την εικόνα: ότι τον τόπο μας, εμείς οι Ελληνες δεν τον αγαπούμε. Αρκούμαστε στα «ψεύτικα τα λόγια, τα μεγάλα» ενώ η αλήθεια είναι άλλη και πληγώνει. Τον τόπο μας, εμείς οι Ελληνες, τον θεωρούμε στρέμματα προς εκμετάλλευση, δάση προς οικοπεδοποίηση, ακρογιαλιές προς ίδιον όφελος. Η ελληνική ιδιαιτερότητα αποκτά έτσι και την αντίστροφη, οδυνηρή της όψη. Υπαινιγμός δεύτερος: Τα εθνικά μας χαρακτηριστικά. Υπάρχουν ορισμένα εθνικά χαρακτηριστικά, που αποτυπώνονται σε όλο το φάσμα των ελληνικών προβλημάτων. Δεν βρίσκονται, βέβαια, όπως και οι αρετές μας, σε κάποιο DNA της φυλής. Οφείλονται αντίθετα στις ιστορικές μας ασυνέχειες και στην έλλειψη ουσιαστικής παιδείας. Πρώτο και κύριο ανάμεσα τους είναι ότι ως υπεύθυνους δείχνουμε πάντοτε όλους τους άλλους. Έτσι, για τα σκουπίδια ή τη ρύπανση των ακτών, ποτέ δεν φταίει η δική μας αγωγή, μήτε η καταναλωτική μας βουλιμία. Πάντοτε κάποιοι άλλοι. Μας χαρακτηρίζει επίσης -η δεύτερη επισήμανση- το θράσος της άγνοιας. Λίγο μετρά στη χώρα μας η γνώμη του επιστήμονα, του σοβαρού μελετητή. Τον τόνο δίδουν οι κραυγές στα τηλεοπτικά παράθυρα, οι πολιτικάντηδες του συρμού, οι εκπρόσωποι αγνώστων οργανώσεων. Τρίτο, τέλος, εθνικό χαρακτηριστικό είναι η ιερότητα της δικής μας επικράτειας, ποτέ εκείνης των γειτόνων. Η εγκατάσταση ενός βιολογικού καθαρισμού, για παράδειγμα, προσκρούει συνήθως σε ατέρμονες αντιδράσεις. Ένας ιδιότυπος τοπικός εθνικισμός -συχνά στο όνομα του περιβάλλοντος- υπερισχύει της λογικής και των πιεστικών μας αναγκών. Υπαινιγμός τρίτος: Ο οικοδομικός αναρχισμός. Το φαινόμενο έχει πολλαπλές αιτίες, ορατά όμως και καταστροφικά αποτελέσματα. Η Ελλάδα κτίζεται εική και ως έτυχε, άναρχα, χωρίς υποδομές, χωρίς μέτρο. Η αυθαίρετη δόμηση, που αποτελεί μια παγκόσμια πρωτοτυπία και πρακτική, ανθεί πάντοτε και τονίζει την πολεοδομική ασχήμια της χώρας. Οι μεγάλες πόλεις έμειναν έτσι χωρίς ανάσα και αισθητική. Το Κακό όμως μετανάστευσε παντού, ακόμα και στα περιούσια νησιά μας. Εκεί, μια έξοχη λαϊκή αρχιτεκτονική δίδαξε το μέτρο και έπλασε αριστουργήματα. Σήμερα ωστόσο, η δόμηση επεκτείνεται σε παραλίες και πλαγιές, ισοπεδώνει την ιδιαιτερότητα του τοπίου, αυθαδιάζει απέναντι στο περιβάλλον και τις ίδιες τις ανάγκες του ανθρώπου. Τα ελληνικά νησιά, που ύμνησαν οι ποιητές και οι θαλασσοπόροι, οδηγούνται έτσι -υπό την πίεση και ενός μαζικού τουρισμού- στην ριζική αλλοίωση της υφής και της αισθητικής τους. Τον τόπο ή τα νησιά μας, φαίνεται ότι εμείς οι Έλληνες δεν τα αγαπήσαμε ποτέ. Ίσως γι' αυτό πέρα από τους ύμνους -για τα νησιά μας ή τον τόπο- τα σημάδια ενός αδιέξοδου μέλλοντος είναι ήδη ορατά. Υπαινιγμός τέταρτος: Τουρισμός, μια εκφυλιστική απειλή. Υπάρχει μια ανάλγητη αλλοίωση του ελληνικού περιβάλλοντος, που συντελείται σιωπηλά, ύπουλα, χωρίς πομπώδεις καταγγελίες. Είναι ο τουριστικός μας εκχυδαϊσμός. Ως επιδημία απαξιώνει τη μια, μετά την άλλη, γωνιά της πατρίδας, εξουθενώνει τοπία και ανθρώπους. Βασική αιτία του φαινομένου υπήρξε η αλόγιστη επιδίωξη του αριθμού, σε βάρος της ποιότητας. Ετσι, υπό τον μανδύα της τουριστικής «αναπτύξεως», τοπία μοναδικά ενταφιάζονται στο μπετόν και την ασχήμια, παραλίες ολόκληρες παραδίδονται στην ευτέλεια και το κέρδος. Οσο για τους «τουρίστες», λίγοι ενδιαφέρονται για την ελληνική ιδιαιτερότητα. Είναι μάζες μετακινούμενες, που ψάχνουν τον πλαστικό ήλιο και τη φτήνια, ενώ προσθέτουν το δικό τους άχρωμο βλέμμα στις ήδη άχρωμες τουριστικές περιοχές. Καλούνται ωστόσο, όπως λέει η διαφήμιση, να ζήσουν τον «μύθο της Ελλάδας». Η Ελλάδα ζει και αυτή τον μύθο της. Μόνον που ο μύθος έχει ξεθωριάσει και η ευλογία μετατρέπεται σε εφιάλτη: Το τουριστικό «εισόδημα» δεν ακολουθεί την ίδια αυξητική πορεία, η φθηνή μαζικότητα οδηγεί διαρκώς και καινούργιες περιοχές στην απαξίωση, τα βραχιόλια της ντροπής πολλαπλασιάζονται. Τους καλοκαιρινούς μήνες επικρατεί η ασυδοσία, η ηχητική βουή και ο υπερπληθυσμός. Το χειμώνα, αντίθετα, τα ίδια τοπία μοιάζουν βομβαρδισμένα, έρημα από ζωή και πραγματικές προοπτικές. Το είδος της τουριστικής μας «ανάπτυξης» δείχνει, περισσότερο ίσως από οτιδήποτε άλλο, ότι τον τόπο μας δεν τον αγαπούμε. Η φρικτή αυτή υποψία -ότι εμείς οι Ελληνες, τον τόπο μας δεν τον αγαπούμε- παγώνει τον νού και την ψυχή, και αναζητεί τις ερμηνείες και την αιτία της. Υπαινιγμός πέμπτος: Τα δεινά και η εκδίκηση της θάλασσας. Παρά τα μέτρα, που εξαγγέλλονται ή σχεδιάζονται κατά καιρούς, ολόκληρη η Μεσόγειος θάλασσα φαίνεται να απειλείται. Τα στοιχεία που αφορούν τα αστικά λύματα και τους ρύπους, τα πετρελαιοειδή ή το όργωμα των βυθών, δεν αφήνουν αμφιβολίες· και προοιωνίζονται για τη Μεσόγειο τη μοίρα, μοίρα οδυνηρή για το λαμπρό της παρελθόν, μιας Νεκρής Θάλασσας. Τούτο θα έχει διαστάσεις που ξεπερνούν τα όρια του θαλάσσιου οικοσυστήματος. «Τι είναι η Μεσόγειος;», ρωτά ο F. Braudel. «Είναι χίλια πράγματα μαζί. Δεν είναι ένα μόνο τοπίο, αλλά αμέτρητα τοπία. Δεν είναι μια θάλασσα, αλλά διαδοχή θαλασσών. Δεν είναι ένας πολιτισμός, αλλά πολιτισμοί που συσσωρεύονται ο ένας πάνω στον άλλο». Το προαιώνιο αυτό μεσογειακό «ύφος», το θαυμαστό όσο και ζωογόνο, βρίσκει την αποθέωσή του στις ελληνικές θάλασσες και ακτές, με τις ελιές και τους αμπελώνες να κατηφορίζουν. Ενώ όμως έπρεπε να συνεγείρει όλους μας στην προστασία του, η ανθρωπογενής βαρβαρότητα, που φθάνει από τη στεριά ή τα καράβια, παρουσιάζει στην Ελλάδα ιδιαίτερες επιδόσεις. Το θαύμα του Αιγαίου ή το Ιόνιο πέλαγος, οι απέραντες ελληνικές ακτές και τα συμπλέγματα των νησιών, βρίσκονται σε πολλαπλή ομηρία. Εκτεταμένες πηγές ρύπανσης, δυναμίτιδα και παράνομες τράτες, πετρέλαια και ρύποι κάθε λογής από τα πλοία, σκουπίδια στις ακτές και στις ψυχές μας. Στον βυθό των θαλασσών απεικονίζεται η ανευθυνότητα και η βουλιμία μας: λογής μπουκάλια και πλαστικά, που χρειάζονται δεκαετίες για να αποδομηθούν· ενώ μια θολή υφή δεσπόζει συχνά εκεί που κάποτε έλαμπε το διάφανο νερό και τα μαγικά του χρώματα. Με έναν συμβολικό τρόπο, ο βυθός των ελληνικών θαλασσών αναπαριστά την ίδια την ελληνική πραγματικότητα. Υπαινιγμός έκτος: Η ανθρώπινη διάσταση της οικολογίας. Η ποιότητα του περιβάλλοντος εκφράζεται συνήθως με μετρήσιμα μεγέθη: τη ρύπανση του εδάφους ή των θαλασσών, το ποσοστό διοξειδίου του άνθρακος στην ατμόσφαιρα, τα στρέμματα του δάσους που καίγονται. Η περιβαλλοντική όμως κρίση είναι, σε πρωτογενές επίπεδο, κρίση του σύγχρονου πολιτισμού και των αξιών του. Αυτό που χρειάζεται συνεπώς, είναι να αμφισβητηθεί η ίδια η έννοια της προόδου και η μονομέρεια της πρακτικής της. Διότι η πρόοδος, μέχρι τώρα, σχεδόν ταυτίζεται με τα καταναλωτικά αγαθά και τη βελτίωση των οικονομικών παραμέτρων. Ελάχιστα αναφέρεται σε ποιοτικές παραμέτρους, στην αρμονική ισορροπία του ανθρώπου με το περιβάλλον του, στην ανάγκη του να υπάρξει με τη φύση και τους άλλους. Η ανθρώπινη διάσταση της οικολογίας την ανυψώνει, λοιπόν, πέρα από τη λογική των αριθμών και της προσδίδει έναν χαρακτήρα βαθύτερο. Η μέτρηση των παραμέτρων, που δείχνουν την αλλοίωση στη φύση και στις θάλασσες μας, δεν απεικονίζει μόνον μια πραγματικότητα. Αντικατοπτρίζει επίσης την αλλοίωση της ψυχής και τις επίπλαστες ανάγκες μας. Υπαινιγμός έβδομος: Η πυραμίδα των ευθυνών και η ανατροπή της. Οι ευθύνες για την περιβαλλοντική υποβάθμιση της χώρας απεικονίζονται με ενάργεια στο σχήμα μιας πυραμίδας. Η πυραμίδα αυτή μπορεί, ανάλογα με την περίπτωση, να αλλάζει λίγο τις γωνίες ή να προεκτείνει τη βάση της, παραμένει όμως πάντοτε μια πυραμίδα. Στην κορυφή της βρίσκεται η πολιτική εξουσία. Διότι η κυβέρνηση και ο εκάστοτε πρωθυπουργός δίδουν τον τόνο, αυτοί νομοθετούν ή ανέχονται τον κατήφορο. Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο, ότι ενώ η χώρα μας έχει αλλού αναμφισβήτητα επιτεύγματα, που ανακλούν και στην πολιτική ηγεσία της, δεν έχει καταγραφεί ένας πρόεδρος της κυβερνήσεως, ένας έστω ισχυρός υπουργός, που να άφησε το στίγμα του στην προστασία του περιβάλλοντος. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι, στο αμέσως επόμενο επίπεδο των ευθυνών, συνωστίζονται οι κήρυκες μιας ψευδεπίγραφης ανάπτυξης: συμφέροντα μεγάλα και μικρότερα, επιχειρηματίες και δήθεν επενδυτές, πολιτικά πρόσωπα που ανήκουν στην εκάστοτε κομματική «αυλή». Την πυραμίδα συμπληρώνουν οι μηχανισμοί ελέγχου: αρμόδιοι της πολεοδομίας και αστυνομία, δικαστικές αρχές ή ποικιλώνυμα συμβούλια. Στη βάση τέλος της πυραμίδας είμαστε όλοι εμείς, παθητικοί αποδέκτες ενός νέου τραύματος στον τόπο μας, αδιάφοροι και ατομιστές, ωφελούμενοι ίσως, συμμέτοχοι κάποτε. Στη βάση όμως της πυραμίδας υπάρχουν και οι άλλοι, οι θαυμάσιοι άλλοι. Είναι όσοι με επιμονή και αγάπη -που λείπει από τη δική μας οπτική- υπερασπίζονται το περιβάλλον το ελληνικό, δίδουν συχνά άνισες μάχες και κατακτούν μια σπιθαμή μνήμης, ένα μέτρο αξιοπρέπειας του τόπου μας. Όπως και οι άγγελοι, εμφανίζονται παντού και δύσκολα προφέρεις τα ονόματά τους: περιβαλλοντικές οργανώσεις και σωματεία πολιτιστικά, πολίτες μοναχικοί και εκπρόσωποι περιοχών που αλώνονται, διανοούμενοι αλλά και δημόσιοι λειτουργοί, απλοί άνθρωποι αλλά και ονόματα με κύρος. Όποια και αν είναι όμως η ταυτότητά τους, το γεγονός είναι ότι οι άγγελοι αυτοί πληθύνονται. Υπάρχει λοιπόν μια μικρή ελπίδα ότι ίσως κυριαρχήσουν κάποτε στη βάση της πυραμίδας. Τότε -υπάρχει πάλι μια μικρή ελπίδα- θα επιδιώξουν την ανατροπή της και θα επιβάλλουν στην κορυφή μεγαλύτερο σεβασμό και φρόνηση.