αντιπαριος: Η αξία των νησιών βασίζεται στη μικρή κλίμακα

Συνέντευξη του Γιάννη Σπιλάνη στον Απόστολο Χατζηπαρασκευαΐδη

Για τα προβλήματα και τις προοπτικές των νησιών και ειδικότερα των
Κυκλάδων είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε με τον, κυκλαδίτη στην
καταγωγή, επίκουρο καθηγητή του τμήματος Περιβάλλοντος του πανεπιστημίου
Αιγαίου κ. Γιάννη Σπιλάνη. O συνομιλητής μας, υπεύθυνος του Εργαστηρίου
Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης, θεωρεί ότι δεν υφίσταται εξειδικευμένη
εθνική πολιτική για τα νησιά, τα οποία κινδυνεύουν να μετατραπούν σε «μικρές
Αθήνες», και συνηγορεί υπέρ ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης, βασισμένου στα
συγκριτικά πλεονεκτήματα της νησιωτικότητας, υπογραμμίζοντας ότι «τα νησιά
δεν μπορεί να συνεχίσουν να είναι τόποι παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών
χαμηλού κόστους». Oλόκληρη η συζήτηση που είχαμε μαζί του έχει ως εξής:

Για ποιο λόγο η αναγνώριση της νησιωτικότητας από την Ευρωπαϊκή
Ένωση δεν μετουσιώθηκε σε εξειδικευμένες αναπτυξιακές πολιτικές;
-Συμμετείχα στην ομάδα εργασίας που προώθησε ήδη από το 1996 την
έννοια της «νησιωτικότητας» στη συνθήκη του Άμστερνταμ και από τότε ήταν
φανερή η αντίθεση της πλειοψηφίας των χωρών σε επίπεδο πολιτικών αλλά
και της ευρωπαϊκής διοίκησης για την υιοθέτηση πολλών «ειδικών»
πολιτικών με διαφορετικούς ειδικούς κανόνες και πρόσθετο οικονομικό
κόστος. Όμως έγιναν πολλά μικρά βήματα όπως η αναγνώριση των περιοχών με
μόνιμα γεωγραφικά μειονεκτήματα, στις οποίες περιλαμβάνονται και τα
νησιά γεγονός που αποτέλεσε τη βάση για υιοθέτηση ουσιαστικών
παρεμβάσεων και μέτρων. Δυστυχώς όμως όλα αυτά δεν αποτελούν ακόμη μια
συνεκτική νησιωτική πολιτική που ήταν ο στόχος. Ενα πρόσθετο εμπόδιο
στην υιοθέτηση των πολιτικών αυτών ήταν η αδυναμία να ανατραπεί η εικόνα
που έχουν οι πολίτες της ηπειρωτικής Ευρώπης για «νησιά-παραδείσους».
Όμως γιατί θεωρούμε πρόβλημα ότι δεν υπήρξε ευρωπαϊκή νησιωτική
πολιτική, όταν η Ελλάδα ως κατ'εξοχή νησιωτική χώρα δεν έχει μια
εξειδικευμένη εθνική πολιτική για τα νησιά και μάλιστα κατά παράβαση του
Συντάγματος; Πολύ φοβάμαι ότι ούτε οι έλληνες πολιτικοί ούτε η ελληνική
δημοσία διοίκηση είναι έτοιμοι για την υιοθέτηση μιας πραγματικής και
ουσιαστικής νησιωτικής πολιτικής με μέτρα που θα αξιοποιούν τα
συγκριτικά πλεονεκτήματα των νησιών δημιουργώντας επιχειρήσεις και
θέσεις απασχόλησης, και θα βελτιώνουν την ποιότητα της ζωής στα νησιά
χωρίς να τα μετατρέπουν σε μικρές «Αθήνες». Αναρωτιέμαι αν και οι
νησιώτες είναι έτοιμοι για μια πολιτική που θα απαιτεί την ενεργοποίηση
τους σε μονοπάτια διαφορετικά από την διεκδίκηση επιδοτήσεων και από την
συνεχή, χωρίς έλεγχο, οικοδομική δραστηριότητα.
-Oι τοπικοί φορείς στις Κυκλάδες συχνά κάνουν λόγο για την ανάπτυξη
των νησιών. Εσείς πως την εννοείται;
-Είναι ένα δύσκολο θέμα για να μπορεί να απαντηθεί μέσα σε μερικές
γραμμές ιδιαίτερα όταν υπάρχουν τόσο διαφορετικές απόψεις. Σίγουρα
πρέπει να συμφωνήσουμε σε ορισμένα βασικά πράγματα που προέρχονται από
την επιστημονική ανάλυση. Στόχος της ανάπτυξης είναι αναμφισβήτητα η
ευημερία των κατοίκων. Δηλαδή να υπάρχουν αυτά που έλλειψαν στις
μεταπολεμικές δεκαετίες και έδιωξαν τους νησιώτες από τους τόπους τους:
ανταγωνιστικές δραστηριότητες που να δημιουργούν ικανοποιητικά
εισοδήματα και θέσεις εργασίας, αξιοπρεπείς υπηρεσίες υγείας, παιδείας,
πολιτισμού, αναψυχής. Γι'αυτό χρειάζεται η επεξεργασία ενός μοντέλου
ανάπτυξης που θα αντιμετωπίζει τα χαρακτηριστικά της νησιωτικότητας ως
συγκριτικά πλεονεκτήματα και θα προσπαθεί να τα αναδείξει: τη μικρή
κλίμακα, την απομόνωση, το πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον,
τους παραδοσιακούς οικισμούς, τα στοιχεία πολιτισμού και παράδοσης των
νησιών σε όλους τους τομείς, δημιουργώντας ένα πλαίσιο ελκυστικό για την
ανάπτυξη προϊόντων και δραστηριοτήτων μοναδικών και υψηλής ποιότητας. Τα
νησιά δεν μπορεί να συνεχίσουν να είναι τόποι παραγωγής προϊόντων και
υπηρεσιών χαμηλού κόστους (όπως φτηνό τουρισμό και φτηνά αγροτικά
προϊόντα). Αυτό το μοντέλο έχει ημερομηνία λήξης.
-Κατά πόσο είναι νοητή η ανάπτυξη στα νησιά χωρίς να έχουν λυθεί
βασικά προβλήματα υποδομών, όπως οι μεταφορές και η υγειονομική
περίθαλψη;
-Καμιά κοινωνία δεν μπορεί να πατάει σε γερές βάσεις, κανένας τόπος
δεν μπορεί να είναι ελκυστικός, αν πέρα από την επίλυση του προβλήματος
της εργασίας και του εισοδήματος δεν έχει αντιμετωπίσει με ικανοποιητικό
τρόπο σημαντικά προβλήματα που σχετίζονται κατ'αρχή με την επιβίωση και
κατ'επέκταση με την ποιότητα ζωής των κατοίκων όπως οι καλές
συγκοινωνίες και τηλεπικοινωνίες, η επάρκεια σε νερό και ενέργεια, οι
σωστές υπηρεσίες υγείας, παιδείας, πολιτισμού, ενημέρωσης και ψυχαγωγίας
κλπ. και γενικότερα όλες εκείνες οι υπηρεσίες που συνηθίζουμε να
ονομάζουμε «υπηρεσίες δημοσίου συμφέροντος». Είναι δηλαδή υπηρεσίες που
το ίδιο το κράτος έχει την υποχρέωση να παρέχει σε όλους τους πολίτες,
στην ίδια ποιότητα και με το ίδιο κόστος που παρέχονται και στις άλλες
περιοχές. Η ύπαρξη των υπηρεσιών αυτών αποτελεί στοιχείο ελκυστικότητας
για την ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων και για την προσέλκυση
πληθυσμού και η έλλειψη τους λειτουργεί αρνητικά για τα νησιά. Όμως το
πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν τα θέματα αυτά στον νησιωτικό χώρο δεν
έχει απασχολήσει ουσιαστικά πολιτεία και πολίτες, ενώ έχει αγνοηθεί η
εμπειρία άλλων χωρών.

- O τουρισμός στις Κυκλάδες έχει αγγίξει τα όριά του ή έχει ακόμα
περιθώρια ανάπτυξης;
- Απαντώ απερίφραστά καταφατικά, αλλά με προϋποθέσεις. Χωρίς να
σημαίνει ότι τα νησιά μπορεί να μείνουν αναλλοίωτα στο χρόνο, όμως αν
χάσουν την φυσιογνωμία τους πάνω στην οποία απέκτησαν την φήμη τους και
έγιναν τουριστικοί προορισμοί θα υπάρξει πρόβλημα. Χωρίς προστασία και
ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς των νησιών μας, χωρίς
σεβασμό στη μικρή κλίμακα και στο τοπίο των νησιών, χωρίς ποιότητα στις
παρεχόμενες υπηρεσίες πιστεύω ότι η κρίση που υπάρχει σε άλλες περιοχές
της Ελλάδας και της Μεσογείου δεν θα αργήσει να αγγίξει και τα
κυκλαδονήσια.
- Πόσο ελκυστικές είναι οι Κυκλάδες σήμερα, δεδομένων των πιέσεων στο
περιβάλλον;
- Ελκυστικές για ποιόν; Αν εννοείτε για τον παραθεριστή, δηλαδή τον
«μόνιμο» τουρίστα, θα έλεγα απερίφραστα ναι αν κρίνω από την αξία των
νέων οικοδομών και την ταχύτητα ανοικοδόμησης στη πλειοψηφία των νησιών.
Αν εννοείτε για τον τουρίστα, με τα ελλιπή δεδομένα που διαθέτουμε
μπορούμε να πούμε ότι οι εξελίξεις στις Κυκλάδες είναι καλύτερες απ'ότι
στην υπόλοιπη χώρα. Αν εννοείτε για τον μόνιμο κάτοικο αυτός μάλλον δεν
έχει συνειδητοποιήσει ότι πρακτικά η περιουσία του, οι επιχειρήσεις και
η γη που κατέχει έχουν αξία εξ αιτίας της ποιότητας του φυσικού και
δομημένου περιβάλλοντος και ότι δεν είναι συνετό κάποιος να πριονίζει το
κλαδί πάνω στο οποίο κάθεται. Όμως η υποβάθμιση είναι διάχυτη και
φοβάμαι ότι δεν θα αργήσει η στιγμή που θα μειωθεί η ελκυστικότητα τους
και κατά συνέπεια η υπεραξία την οποία οι κάτοικοι εισπράττουν σήμερα
«πουλώντας και καταναλώνοντας» το περιβάλλον χωρίς να το
συνειδητοποιούν.
- Πως κρίνετε τη δραστηριότητα περιβαλλοντικών οργανώσεων αλλά και
πολιτών, οι οποίοι αντιπαρατίθενται συχνά με την τοπική αυτοδιοίκηση,
όσον αφορά «αναπτυξιακά έργα (πυλώνες ΔΕΗ, αεροδρόμια, λιμάνια,
διανοίξεις δρόμων, αιολικά πάρκα, κ.α) που επιβαρύνουν το περιβάλλον;
- Όπως ανέφερα και προηγούμενα πρέπει να συμφωνήσουμε για το είδος
της ανάπτυξης που θέλουμε. Δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν άνθρωποι και
δραστηριότητες στα νησιά χωρίς να υπάρξουν παρεμβάσεις και μεταβολές στο
περιβάλλον. Όμως θα πρέπει να διερευνώνται τόσο η σκοπιμότητα των έργων
όσο και όλες οι εναλλακτικές λύσεις που μπορούν δημιουργούν μικρότερες
επιπτώσεις. Συμφωνώ απόλυτα με τις ατομικές και συλλογικές
δραστηριότητες όταν έχουν πράγματι στόχο την ουσιαστική προστασία του
περιβάλλοντος με την ευρεία έννοια (του νερού, του εδάφους, των
παραλιών, του τοπίου, της χλωρίδας, της πανίδας αλλά και του
πολιτιστικού περιβάλλοντος) ιδιαίτερα σε μια χώρα που ο δημόσιος τομέας,
που είναι ο φυσικός του προστάτης, αδιαφορεί για την προστασία του όταν
δεν αυτός που το κακοποιεί βάναυσα. Διαφωνώ όμως κάθετα με τις κινήσεις
εκείνες που, με την πρόφαση της προστασίας του περιβάλλοντος, υπακούουν
στο σύνδρομο ΝΙΜΒΥ, δηλαδή ότι είναι να γίνει ας γίνει μακριά από την
αυλή μου για να μην ενοχλούμαι σε προσωπικό επίπεδο.
- Δύο πρόσφατες δράσεις του Εργαστηρίου Τοπικής και Νησιωτικής
Ανάπτυξης του πανεπιστημίου Αιγαίου αφορούν στη λειτουργία Τουριστικού
Παρατηρητηρίου στη Μύκονο και στην υλοποίηση του προγράμματος ΙSTOS στην
Πάρο. Σε τι ακριβώς αφορούν οι δράσεις αυτές;
- Η πρώτη αφορά σε μια προσπάθεια του Δήμου Μυκονίων να μελετήσει τον
τουρισμό του δημοφιλέστερου προορισμού της χώρας, να διαπιστώσει τις
αδυναμίες του και να εφαρμόσει μέτρα που θα βοηθήσουν στην διατήρηση της
ελκυστικότητας της Μυκόνου ως τουριστικού προορισμού μέσα σε μια
τουριστική αγορά που συνεχώς μεταβάλλεται και σε έναν αυξανόμενο
ανταγωνισμό.
Η δεύτερη αφορά τη δημιουργία ενός εργαλείου παρακολούθησης της
βιωσιμότητας της αναπτυξιακής διαδικασίας σε επίπεδο νησιού που θα
μπορεί να χρησιμεύσει και ως εργαλείο σχεδιασμού.
- Τελευταία γίνεται συχνά λόγος για τη βιώσιμη ανάπτυξη των
νησιωτικών περιοχών. Πως μπορεί όμως να εφαρμοστεί στην πράξη;
- Πρέπει πρώτα απ' όλα να ξεκαθαρίσουμε τι σημαίνει βιώσιμη ανάπτυξη.
Σημαίνει η ταυτόχρονη επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης (ανταγωνιστικής
οικονομίας), κοινωνικής δικαιοσύνης (μείωση ανεργίας και χαμηλών
εισοδημάτων) και προστασίας του περιβάλλοντος (ως στοιχείο ποιότητας
ζωής) ως των τριών συνιστωσών της ανθρώπινης ευημερίας.
Όπως ανέφερα προηγούμενα η ανάπτυξη στα νησιά δεν μπορεί να
ταυτίζεται με την οικοδόμηση που αλλοιώνει οικισμούς, που καταπατάει
παραλίες, που υποβαθμίζει το τοπίο και γενικότερα ότι αποτελεί τον
πλούτο των νησιών, ούτε και με τις «αρπαχτές» στον τουρισμό. Oύτε
«ανάπτυξη» αποτελεί ένα οποιοδήποτε έργο υποδομής που γίνεται με
προδιαγραφές ηπειρωτικής χώρας χωρίς να λαμβάνει υπόψη την μικρή κλίμακα
των νησιών και την λεπτή ισορροπία που υπάρχει.
Αντίθετα, όπως έχω ήδη αναφέρει, θα πρέπει να στρέφεται σε παραγωγή
ξεχωριστών και ποιοτικών προϊόντων και υπηρεσιών που να αξιοποιούν τα
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιών.
- Ως κυκλαδίτη τί σας ενοχλεί περισσότερο και τι θέλετε να αλλάξει
στα νησιά σήμερα και ειδικότερα στη Σέριφο, τον τόπο καταγωγής σας;
- Δύσκολη η επιλογή γιατί είναι πολλά που με ενοχλούν. Περισσότερο
απ'όλα μ' ενοχλεί η συνειδητή ή ασυνείδητη μεταφορά της κατάστασης της
Αθήνας στα νησιά: της κακόγουστης και άκρατης τσιμεντοποίησης, της
επικράτησης του πολιτισμού του αυτοκινήτου, της αδιαφορίας για τους
κοινόχρηστους χώρους, του απέραντου σκουπιδότοπου, της έλλειψης κανόνων
ή της καταπάτησης όλων των κανόνων που υπάρχουν για να περνάμε εμείς
καλά αδιαφορώντας για τους γύρω, της ισοπέδωσης των πάντων για την
ικανοποίηση του εγώ. Νομίζω ότι η αξία των νησιών είτε ως τόπου
κατοικίας είτε ως τόπου διακοπών βασίζεται στη μικρή κλίμακα, στη
διατήρηση της τοπικής φυσιογνωμίας, στο χαλαρό τρόπο ζωής, στο όμορφο
τοπίο, σε μια διαφορετική ποιότητα ζωής από αυτή της πόλης. Αξίζει κάθε
προσπάθεια για να τη διατηρήσουμε!!!!!