Μετανάστευση: ευχή ή κατάρα;

Άρθρο

Του ΣΩΤΗΡΗ ΧΑΤΖΗΓΑΚΗ πρώην υπουργού - βουλευτή Ν.Δ που τοποθετείται  στο θέμα της ιθαγένειας των μεταναστών και με σοβαρά επιχειρήματα απαντά στους λαϊκιστές της ακροδεξιάς και των συνοδοιπόρων τους μέσα στο  ίδιο του το κόμμα.

Ι) Η οικονομική παράμετρος της μετανάστευσης
Στην Ευρώπη οι εκτενείς μεταναστεύσεις δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. «Η Ευρώπη γεννήθηκε μιγάς», λέει χαρακτηριστικά ο μεγάλος ιστορικός Ζακ Λε Γκοφi. Η επιμειξία, συνεπώς, επηρέασε την Ευρώπη στην πολιτισμική της διαμόρφωση, αλλά και στο οικονομικό πεδίο.

Ετσι λοιπόν σήμερα οι κάτοικοι της Ενωσης διαιρούνται σε εκατό διαφορετικές εθνικότητες, μιλούν ογδόντα εφτά διαφορετικές γλώσσες και διαλέκτους καθιστώντας τη μια από τις πολύμορφες πολιτισμικά περιοχές του κόσμουii.

Η πληθυσμιακή και γλωσσική αυτή πολυμορφία, αφού ξεπέρασε τα προβλήματα διαμόρφωσης των κρατών-εθνών, υπηρέτησε τελικά τη συνοχή και τη συνεκτικότητα των ευρωπαϊκών εθνών. Τους περασμένους αιώνες, τόσο η Ευρώπη όσο και η Ελλάδα αντιμετώπισαν με επιτυχία τα διάφορα μεταναστευτικά ρεύματα, τα οποία άλλωστε ήταν πολύ μεγαλύτερα από τα σημερινά. Αλλωστε, η Ευρωπαϊκή Ενωση προβλέπει ότι μέχρι το 2030 θα έχει η ίδια έλλειμμα σε ανθρώπινο δυναμικό της τάξης των 20.000.000 ατόμωνiii. Σε αναφορά, εξάλλου, της Deutsche Bank το 2002iv, η Ευρωπαϊκή Ενωση κατά το 2050 θα έχει 75 συνταξιούχους για κάθε 100 εργαζομένους. Το πρόβλημα αυτό θα είναι οξύτερο -ή εξίσου οξύ- για την Ελλάδα με τη μεγάλη υπογεννητικότητα και τη μετατροπή της σε «χώρα γερόντων». Το θέμα είναι μείζον και συνδέεται με τα προβλήματα της κοινωνικής αναζωογόνησης, το ασφαλιστικό, το συνταξιοδοτικό, την προσφορά υπηρεσιών στις κατασκευές, στη γεωργία και σ' ένα πλήθος βοηθητικών υπηρεσιών.

ΙΙ) Η «εθνικιστική» πλευρά της μετανάστευσης

Από εθνικιστικούς κύκλους και κυρίως από ακροδεξιά κόμματα υποστηρίζεται πως η σημερινή μετανάστευση δημιουργεί ποικίλα προβλήματα, κυρίως κοινωνικής συνοχής, ενώ απειλεί την εθνική ασφάλεια, την πολιτισμική «καθαρότητα» του κοινωνικού ιστού και ίσως τους εκλογικούς, κομματικούς συσχετισμούς. Οι απόψεις αυτές ταυτίζουν, ανιστόρητα, τις περιπτώσεις θρησκευτικών ή εθνικών μειονοτήτων σε κάποιες χώρες επί πολλούς αιώνες με το σημερινό φαινόμενο των οικονομικών μεταναστών που αναζητούν εργασία και κοινωνική ένταξη σήμερα.

Αναμφισβήτητα χρειάζεται να διαμορφωθεί μια συγκροτημένη μεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα, χωρίς εύκολες αντιγραφές από πρότυπα άλλων χωρών, ώστε να μην υπάρξει πολιτική και πολιτισμική περιθωριοποίηση των μεταναστών, αλλά και συγχρόνως να μην ευνοείται η αθρόα εισδοχή πληθυσμών, ιδιαίτερα ξένων προς τα ελληνικά πολιτισμικά πρότυπα, τα ήθη και τις παραδόσεις της χώρας μας. Εφ' όσον, συνεπώς, οι μετανάστες στη χώρα μας επιθυμούν -και το επιχειρούν- να μεθέξουν στα ελληνικά παιδευτικά και πολιτισμικά πρότυπα, και επιλέγουν για τα παιδιά τους να εγγραφούν σε ελληνικά σχολεία, αποκτώντας έτσι ελληνική παιδεία και νοοτροπία, νομίζουμε πως η ελληνική πολιτεία θα πρέπει να τους αποδώσει την ελληνική ιθαγένεια, όταν μάλιστα οικεία βουλήσει οι μετανάστες αυτοί διαβιούν στη χώρα μας για ικανό χρονικό διάστημα και αποκτούν ελληνική συνείδηση. Κατά τον Ισοκράτη άλλωστε, Ελληνας είναι εκείνος που μετέχει της ελληνικής παιδείας. Πολύ περισσότερο γίνεται Ελληνας όποιος επιθυμεί να γίνει μέλος και της οργανωμένης ελληνικής κοινωνίας.

ΙΙΙ) Ο δήθεν κίνδυνος αλλοίωσης της εθνικής ταυτότητας

Με αυτές τις προϋποθέσεις μπορούν και πρέπει οι μετανάστες να αποτελέσουν μέρος της ελληνικής κοινωνίας και πολιτείας, αφού καθημερινά μετέχουν σ' ένα δημοψήφισμα ελληνικότητας, που αποτελεί κατά τον μεγάλο ιστορικό και καθηγητή Ερνεστ Pενάνv βασικό στοιχείο εγκυρότητας της έννοιας του «Εθνους». Θα μπορούσαμε, συνεπώς, άραγε -ηθικά, νομικά, πολιτικά, εθνικά κ.λπ.- να αποστερήσουμε τους νόμιμους μετανάστες από τη βούλησή τους για παρόμοια ενσωμάτωση, επικαλούμενοι πάσης φύσεως φοβίες και εθνικιστικά σύνδρομα που μόνον ρατσιστικά και αντι-ανθρωπιστικά μοντέλα αναβιώνουν; Εξάλλου η περιθωριοποίηση ομάδων πληθυσμού και η γκετοποίησή τους, η καλλιέργεια κλίματος καχυποψίας και περιφρόνησης (ρατσισμός) απέναντι σε πρόσωπα με διαφορετικά φυσικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, μόνον επικίνδυνα φαινόμενα για όλους μας μπορούν να επιφέρουν.

IV) Δημοψήφισμα και νομιμοποίηση

Ασφαλώς η μαζική και ανεξέλεγκτη εισροή εκατοντάδων χιλιάδων οικονομικών μεταναστών από τις χώρες της Αφρικής και της Ασίας προκαλεί μείζονα προβλήματα, τα οποία οξύνονται, όταν δεν υπάρχουν σταθερές και συλλογικές πολιτικές για την αντιμετώπισή τους.

Χρειάζεται, λοιπόν, η θέσμιση κατάλληλων πολιτικών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αλλά και ειδικά προγράμματα απασχόλησης και ανάπτυξης.

Η αντιμετώπιση του μεταναστευτικού ρατσισμού -που πυροδοτείται συχνά από συγχύσεις και λαθεμένα στοιχεία- επιτυγχάνεται σε δύο επίπεδα: σ' ένα ανθρωπιστικό και σ' ένα θεσμικό.

Σε ανθρώπινο επίπεδο, ο ρατσισμός είναι αντίθετος με τις εθνικές μας παραδόσεις, πολιτιστικές και θρησκευτικές.

Σε θεσμικό επίπεδο οφείλουμε να οικοδομήσουμε σταθερούς κανόνες, ώστε να είναι δυνατή η σημερινή συμβίωση περισσότερων ομάδων πληθυσμών σε μια χώρα. Οσον αφορά αυτή την επιδίωξη, δύο κύρια μοντέλα ενσωμάτωσης ισχύουν παγκοσμίως.

Το πρώτο -που εφαρμόζεται συνεχώς εδώ και περισσότερο απο έναν αιώνα στις ΗΠΑ- είναι αυτό της πολιτισμικής αφομοίωσης (melting pot). Η αφομοίωση αυτή επιτυγχάνεται με τη μέθεξη του μετανάστη στα πολιτισμικά και παιδευτικά πρότυπα της χώρας υποδοχής, καθώς και στη χορήγηση πολιτικών δικαιωμάτων (όπως είναι το δικαίωμα ψήφου), ώστε να αισθάνεται πραγματικός πολίτης -με δικαιώματα και υποχρεώσεις- στη χώρα όπου ζει.

Το δεύτερο είναι το σύστημα του πολιτισμικού μωσαϊκού (mosaic), το οποίο δεν καταλύει την αυτοτέλεια των ανθρώπων διαφορετικών ομάδων που ζουν στον ίδιο κρατικό χώρο, με την προϋπόθεση οι κοινότητες αυτές των πολιτών να σέβονται και να υπακούουν στους θεσμούς και στους κανόνες της κυρίαρχης εθνότητας, που θεσπίζονται άλλωστε και με τη συμμετοχή και των επί μέρους κοινοτήτων και ομάδων.

Η προσέγγιση ενός τόσο σοβαρού ζητήματος απαιτεί προσεκτική πολιτική αντιμετώπιση και όχι λαϊκισμούς και επιδιώξεις κομματικών σκοπιμοτήτων, του τύπου «λαϊκό δημοψήφισμα». Πρόκειται για σύνθετο πρόβλημα, με πολλές παραμέτρους, που κατ' αρχάς δεν μπορούν ν' απαντηθούν με ένα «ναι» ή ένα «όχι» και μάλιστα σε ερώτημα μιας ή δύο προτάσεων.

Παρόμοια δημοψηφίσματα, και μάλιστα με διαδικασίες Διαδικτύου ή συλλογής τυχαίων υπογραφών -αντίθετα κατ' ουσίαν με το πνεύμα της συνταγματικής και δημοκρατικής νομιμότητας- ευτελίζουν την ιδέα της λαϊκής κυριαρχίας και καθίστανται έρμαια των συναισθημάτων της συγκυρίας και των προσωρινών εξωλογικών διαθέσεων. Συγχρόνως, αναιρούν τα συγκροτημένα θεσμικά όργανα της πολιτείας, όπως η κυβέρνηση, η Βουλή, τα κόμματα, και υπηρετούν προσωρινές επικοινωνιακές ή άλλες σκοπιμότητες.

Κατ' αυτό τον τρόπο, όμως, η αντιπροσωπευτική Δημοκρατία χάνει τη δημιουργική της δύναμη. Τα όργανά της (π.χ. κόμματα) παρακάμπτονται και η αντιμετώπιση πολύπλοκων ζητημάτων -που απαιτεί εξειδικευμένα στελέχη, τα οποία παράγονται συνήθως μέσα από τους κομματικούς σχηματισμούς- εναποτίθεται σε στιγμιαίες, θυμικές, λαϊκίστικες δημοψηφισματικές ετυμηγορίες.

Τελικά, τα δημοψηφίσματα αυτά οικοδομούν ένα «μετά-δημοκρατικό μόρφωμα», όπου νομιμοποιείται κάθε ευκαιριακή σκοπιμότητα ορισμένων ισχυρών οικονομικών, πολιτικών και μιντιακών κέντρων. Τέτοια, άραγε, δήθεν λαϊκή Δημοκρατία θέλουμε;

i. Ζακ Λε Γκοφ, «Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης», Εκδόσεις Βάνιας, Αθήνα 1993. ii. Jeremy Rifkin, «Το ευρωπαϊκό όνειρο», Εκδόσεις Λιβάνης-Νέα Σύνορα, Αθήνα 2005. iii. Αρθρο στους Financial Times, «Perilous country attempts reinforce popular fears», 27/01/2006. iv. Καθημερινή - The Economist, Ειδικές Εκδόσεις, Τ.10, iii. 2004, αφιέρωμα στην Ευρωπαϊκή Ενωση «Συγκλίσεις και Αποκλίσεις». v. Στη μνημειώδη διάλεξή του στη Σορβόνη (11/2/1882) «Τι είναι Εθνος»